Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
jedyniewmiastachidobrachkrólewskich,uważanychzresztąprzez
szlachtęzawłasnośćRzeczypospolitejdożywotnioużytkowanąprzez
elekcyjnegowładcę.
WynikałotozutrwaleniasięzaostatnichJagiellonówpodziałuob-
szarupaństwanadobramonarsze(faktyczniepaństwowe),majątki
kościelne(diecezjalneiklasztorne)orazmajątkiprywatne(magnackie,
średnio-idrobnoszlacheckie,patrycjuszymiejskich).Uszczuplałoto
wsposóboczywistyprerogatywypanującegojakonajwyższegosę-
dziegoizwierzchnikawładzywykonawczejwkrajuimiałofatalne
konsekwencjedlafunkcjonowaniaadministracjiterenowej.Realnawładza
starostówgrodowychobejmowałanapodległymimtereniestarostwa
(czylipowiatuwKoronie,lubwojewództwanaLitwie)wzakresie
sądowo-policyjnymgłówniemiastorezydencjonalne,zaśwzakresie
administracji–królewszczyzny.Starostwaminiegrodowymizarządzali
zadministratorzy(tenutariusze)–zregułydzierżawcydóbrwchodzących
wskładdomenykrólewskiej.Włościprywatnerządziłysięwpraktyce
samodzielnie.Właśnietakasytuacja,anietylkoniechęćszlachtypolskiej
ilitewskiejdosilnejwładzykrólewskiej–typowadlacałejszlachty
europejskiej–uniemożliwiłacentralizacjęwładzyireformyustroju
państwa.
Podstawowąkompetencjąosobistąkrólapozostałynominacjena
nominacje
najwyższeurzędy,nietylkodworskie(wtymtakżeministeria),lecz
nanajwyższeurzędy
iziemskie(senatorskie)zniewielkimiograniczeniaminaLitwie,gdzietrzy
urzędysenatorskie(starostyżmudzkiegoorazwojewodów:witebskiego
ipołockiego)byływybieralne.Wyłącznośćnominacyjnawładcydotyczyła
zarównosenatoriówświeckich,jakduchownych,ponieważzatwierdzanie
biskupówznominacjikrólewskiejprzezpapieżabyłoformalnością.
Natomiastnaobsadęniższychurzędówziemskichdecydującywpływ
wywierałysejmiki,dziękiuzyskaniujużwpoł.XVw.prawaprzedstawiania
swychkandydatów(prezenty)naurzędysędziego,podsędkaipisarza
ziemskiego.
Przyjęłosięuważać,żeformalniewszystkieurzędynadawanebyły
przezkróla,zwyjątkiemwojskowych(strażnikaioboźnychpolnych),
którzybylimianowaniprzezhetmanów,choćod1768r.dożywotni.
Szerokieuprawnienianominacyjnekrólaograniczyładopierokonstytucja
sejmu1775r.którapostanawiała,że,,królobieraćiprzywilejowaćbędzie
biskupów,wojewodów,kasztelanówiministrówjednegoztrzech
kandydatówpervotasecretaprzezRadęNieustającąobranych’’
7
.Nawet
iwtedyjednakwcałkowitejdyspozycjimonarchypozostałyurzędy
nadworne.
7
Objaśnienieofunkcyi,powinnościach,prerogatywachosóbskładającychRadęNieustającą,
w:VL,t.VII,s.67,fol.88.
76
