Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.2.Ograniczeniaizobowiązaniakrólaelekcyjnego
PostanowieniaokreślającepozycjękrólawmieszanymustrojuRzeczypos-
politejdotyczyłysposobujegoobierania,osobyorazzakresuwładzy
imiałycharakterzobowiązańwzajemnychwładcyelekcyjnegooraz
wyborców(szlachty–obywateli),anietylkoograniczeńwładzykrólew-
skiej.Wynikałyzarównozartykułówhenrykowskich,jakzezobowiązań
osobistychwpaktachkonwentach.
Zobowiązaniadotycząceurzędu(officium)królewskiegoobejmowały:
wybórwładcywdrodzeelekcjiviritim(od1573),tylkokrólakatolika
zobowiązania
(od1669,potwierdzenie1768)koronowanegoprzezarcybiskupagnieź-
dotycząceurzędu
nieńskiego;obowiązekzaprzysiężeniaprzezkrólaelektazasadustrojo-
wychRzeczypospolitejwmomenciewstąpienianatron(od1573)pod
sankcjąwypowiedzeniaposłuszeństwa(od1609);obowiązekzwoływania
sejmu(nierzadziejniżco2lata,naokresniedłuższyniż6tygodni)
ipodejmowaniadecyzjisejmowych(konkluzji)napodstawiewystąpień
zarównosenatorów,jakposłów;nominacjęnaurzędydożywotnio
inieodwołalnie,nawetjeśliurzędnikniewywiązywałsięzobowiązków;
ograniczenieprawakaraniaurzędnikówdokarygrzywny,ograniczenie
możliwościusunięciazurzędudowypadkówzdradystanu;ograniczenie
wpływunasądownictwoszlacheckieprzezprzedstawianieprzezsejmiki
kandydatównaurzędnikówziemskichorazdeputatówdoTrybunałów:
Koronnego(od1578)iLitewskiego(od1581).
Wpolitycezagranicznejzobowiązanokróladoprzyjmowaniaiod-
prawianiaposelstwjedyniezudziałemradkoronnych,doużywania
zobowiązaniawpolityce
wkorespondencjidyplomatycznejpieczęciurzędników(kanclerzyipod-
zagranicznej
kanclerzych),aniewłasnejpieczęcikróla(pokojowej),doniewypowiada-
niawojnybezzgodystanów.
Postanowieniadotycząceosobykrólawprowadzały:obowiązekzasię-
ganiaradysenatuprzywyborzemałżonki(1576),zakazprzeprowadzania
postanowienia
elekcjiviventerege(1593),zakaznabywaniadóbrnawłasnośćdlasiebie
dotycząceosobykróla
irodziny(1631),zakazwyjazdówzagranicębezzgodysejmu(1641),zakaz
abdykacji(1669).
Wzakresieprawaprywatnego(swobodypodróżowaniaiwyborużony)
królmiałswobodęmniejsząniżjegopoddani.Nieliczneprzypadki
małżeństwzmiłościwśródwładców(ZygmuntaAugustaiBarbary
Radziwiłłówny,JanaIIISobieskiegoiMariiKazimieryd’Arquien)nie
zyskałyspołecznejakceptacji.Możnazatemwątpić,czykrólwRzeczypos-
politejbyłosobiścieszczęśliwy.Wedługtradycjiustnej(powtórzonej
przezKrzysztofaOpalińskiego)StefanBatorynazwałpanowaniewtym
krajuczyśćcem
8
.
8
KrzysztofOpaliński,SatyraII,ŻeżadenkrólPolakomnigdyniewygodzi,w:idem,Satyry,
oprac.L.Eustachiewicz,Wrocław1953,s.133.
77
