Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Zwróćmyuwagęnajedenchoćbyszczegół.JakżesięmówiwKsięgach
oprzyczynieupadkuPolski?Miałonbyćspowodowanyjedynie
iwyłącznieprzezczynnikizewnętrzne.Ototrójcaszatańska„umyśliła”
zamordowaćjedynywświecieniebałwochwalczynaródpolski,uknowała
więczdradęiumęczyłanaródcnotliwyiwiernyBogu.UpadekPolski
zatempokazanotamjakorezultatprzemocy,diabelskiedziełokrólów.
Naródsamjestniewinnąofiarą.TakbywynikałozKsiągnarodu.Ale
czytelnikPanaTadeuszawie,żetamtenpogląd,choćdawniejszy,
poświadczonyjużwwierszuDoLelewela,byłjednakprzejściowy;
wpoemaciebowiemmówisięniemniejwyraźnie,żenaródpolskijużbył
przedupadkiemchory,„jużsamwewnątrzsiebieczułchorobyzaród”,
azarazpotemsłyszymy,żeupadekjegobyłkarąBożą(„boPanBóg,
kiedykaręnanaródprzepuszcza”).Karęoczywiścienie
za„przedchrześcijańskieblaskiponadeuropejskiejcnoty”,alezagrzechy.
Polskaupadławgrzechuiprzezgrzech,zwłasnejwiny.
UważnyczytelnikPanaTadeuszabeztrududojdzie,żewedługpoety
grzechemdawnejPolskibyłonietylkouleganiecudzoziemszczyźnie,
jakbywnosićmożnazesłówPodkomorzego.„Chorobyzaród”byłgłębszy
igroźniejszy,zresztądawniejszytakże.Conatentematwyczytaliśmy
wpoemacie,toznajdujepoparciewowoczesnychartykułachpolitycznych
Mickiewicza,zwłaszczazaśwodczycieOduchunarodowym.
Zchorób,któretrawiłydawnąRzeczpospolitą,dwiezwłaszcza,
jednorodnezresztą,wskazałMickiewiczwyraźniewPanuTadeuszu,jedną
zarazwtytule,drugąwsamymrdzeniuakcji.Jednąznichjestbezsilność
prawa,drugąbuta,rozpasanieindywidualizmuszlacheckiego.Jedno
idrugiekulminujeWanarchizmie,wzastrzęgłymszlacheckim
anarchizmie.
Przyzwyczajenidorzewnegoodcienia,jakiwtokupoematu
mapowtarzanytamrazporazprzymiotnik„ostatni”,niedośćmoże
uważniechwytamypodźwięk,jakisłowutemunadanowtytule:Ostatni
zajazd.Przynależnytuodcieńznaczeniowysłowaodsłonisięuważnemu
czytelnikowiwprawdziwymswymwyrazie,zwłaszczakiedyweźmiepod
uwagękomentarz,jakimpoetasamwyjaśniałtenterminijakszacował
oznaczonenimzjawiskohistoryczno-prawne.Wtymkontekściejasnesię
