Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Rozdział1.Umysłipoznanie
Jeślinatomiastanalizowaćrozwójpsychologiipoznawczejnieodstronyspektaku-
larnychwydarzeń,leczprocesówhistorycznych,trzebawskazaćnakilkauwarunko-
wań.Popierwsze,wlatach50.XXw.dlawiększościpsychologówstałosięjasne,że
radykalnekoncepcjebehawiorystyczne,próbująceopisywaćiwyjaśniaćzachowanie
człowiekawjęzykuściśleobserwacyjnym,czyliwkategoriachzwiązkówtypubodziec–
reakcja(stimulus–response,S–R),poniosłyporażkę.Wprowadzeniemiędzybodźceare-
akcjetzw.zmiennychpośredniczących,oznaczanychliterąO(odorganism),niewiele
wgruncierzeczyzmieniło.ModelS–O–Rjestwprawdziemniejpodatnynakrytykę
niżpierwotnymodelS–R,alepamiętajmy,żetajemniczymsymbolemOoznaczano
przedewszystkimzjawiskazwiązanezfizjologiąorganizmu,np.popędyipotrzeby.
Zpunktuwidzeniarodzącychsięwówczasnaukkognitywnychbyłotoustępstwoidące
wdobrymkierunku,leczzdecydowaniezbytskromne.Behawioryści,nawetumiarko-
wani,unikaliUmentalistycznych”terminówikonstruktówteoretycznych,wkładając
jewszystkiedotajemniczejUczarnejskrzynki”.Natomiastkognitywiścimarzyliotym,
abytęskrzynkęotworzyćizobaczyć,cozawiera.Dopieropóźniejszepracewywodzące
sięznurtubehawiorystycznego,np.monografiaDanielaBerlyne’a(1969)omyśleniu,
napoważniezajęłysięprocesamipoznawczymi,opisującjejakociągsymbolicznych
bodźcówireakcji.
Behawiorystycznymodelopisuzachowaniaokazałsięzatemzaciasnydlabadaczy
mającychambicjebadaniawewnętrznychstanówumysłu.Okazałsięrównieżniezbyt
zdolnydowyjaśnieniafaktu,żeczłowiekjestpodmiotemisprawcąswoichzachowań.
Istotąbehawiorystycznejkoncepcjiczłowiekabyłaipozostałaideazewnątrzsterow-
ności,toznaczypodporządkowaniaczłowiekadziałaniuczynnikówzewnętrznych
(bodźców,wzmocnieńitd.).DopieropsychologiapoznawczaUprzywróciła”człowie-
kowikontrolęnadwłasnymzachowaniem,choćnienegujefaktu,żeludziebardzo
częstopodporządkowująswojedziałaniaczynnikomzewnętrznym,nawetniezdając
sobieztegosprawy.Problemkontroliisamokontrolizachowaniawydajesięjednym
zcentralnychzagadnieńpsychologicznych,copsychologiapoznawczaodsamego
początkuuznała,wprowadzającodpowiedniekonstruktyteoretyczneiopracowując
stosowneprocedurybadawcze.Niezapominajmyjednak,żeniektórzybadaczebliscy
behawioryzmowisądodziśuznawanizaprekursorówkognitywizmu.Wskazaćtu
należyprzedewszystkimEdwardaTolmana(1932/1967),któryjużwlatach30.XXw.
wprowadziłpojęciemappoznawczychioczekiwańjakoczynnikówwewnętrznych
zdolnychmodyfikowaćzwiązkitypubodziec–reakcja.Innymważnymautoremjest
DonaldO.Hebb(1949),któryopisałdziałanietzw.zespołówkomórkowych;pomysł
tendałpoczątekpóźniejszemurozwojowisieciowychmodeliumysłu(zob.podrozdz.
1.3.4).PozatymbehawioryścimająolbrzymiezasługiwUunaukowieniu”psychologii.
Możnazaryzykowaćtezę,żechoćkognitywiścizasadniczozmieniliprzedmiotzain-
teresowaniapsychologii,zachowalibehawiorystycznądbałośćometodologiębadań,
zeszczególnymuwzględnieniemkoncentracjinajawnymzachowaniujakopodstawie
wnioskowaniaoukrytychprocesachumysłowych.
WażnąprzesłankąpowstaniairozwojupodejściapoznawczegobyłypraceJeana
Piagetaorozwojupoznawczymdzieci.Jednązcentralnychideitegoszwajcarskie-
gobiologa,psychologaifilozofabyłateza,żerozwójjestrównoważeniemstruktur
poznawczych(Piaget,1981).Podmiotasymilujenoweinformacjezotoczeniazpo-
mocąwrodzonychlubwcześniejopanowanychschematówpoznawczych.Asymilacja
trwadopóty,dopókischematnieutraciprzydatności.Wpewnymmomenciedalsze
korzystaniezniegostajesięniemożliwe–zachodziwówczasstannierównowagi.
32
