Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.2.Psychologiapoznawcza:dziedzinaczyparadygmat?
Wkońcowymwnioskowaniuwykorzystujesięśrednieczasyreakcjiobliczanenapod-
stawiewszystkichwykonanychprób.Niektórzybadaczestosująponadtostatystyczne
proceduryUpoprawiania”wyników,polegającenaodrzucaniuwartościskrajnych.Na
przykładwkońcowychobliczeniachnieuwzględniasiędanychpochodzącychodoso-
by,którejwynikizdecydowanieodbiegająodprzeciętnego(charakterystycznegodla
pozostałychbadanych)wzorcareagowania(Jensen,1992).Podejścietozakłada,żeoso-
ba,którawykonałazadaniewyraźnieinaczejniżpozostaliuczestnicyeksperymentu,
alboniezrozumiałainstrukcji,albozinnychpowodówniebyławstaniemusprostać,
awkonsekwencjizrobiłacośzupełnieinnego,niżzakładano.Możetooznaczać,że
badanyprzeznasprocespoznawczyutakichosóbpoprostuniewystąpił.Pierwsze
zwymienionychzabezpieczeńprzedprzypadkowościąpomiaru,czylidużaliczbapo-
wtórzeń,zwanychpróbamieksperymentalnymi(trials),jestpowszechniestosowane
izpewnościąkorzystne,natomiastdrugiewydajesiękontrowersyjne(Nęcka,1994a).
Niemożnabowiemwykluczyć,żeosobareagującaznaczniedłużejlubkrócejodpozo-
stałychuczestnikóweksperymentustosujeswoistąstrategiępoznawczą,awięcradzi
sobiezzadanieminaczej,niżtoprzewidujewstępnymodelteoretycznyprzyjętyprzez
badacza.Wtakiejsytuacjieliminowanieosóbnietypowychmożeoznaczaćniezamie-
rzonefałszowaniewynikówbadań.
NatomiastzabiegiemcałkowicieuprawnionymipowszechniestosowanymjestUczysz-
czenie”wyników,polegającenausuwaniuwartościodstających(nienaturalniekrót-
kichlubdługich)czasureakcjizseriipróbpobranychodtejsamejosoby.Takieniena-
turalniedługiewartościzwyklewynikajązjejdekoncentracjilubzwpływuczynników
niekontrolowanych.Ponadtowbadaniachzużyciemtechnikchronometriiumysłu
zwyklenieuwzględniasięczasureakcjibłędnych,niewliczająctychwartościdosumy
stanowiącejpodstawęobliczaniaśredniegoczasureakcji.Uważasięmianowicie,że
czasreakcjibłędnejjestczasemniewiadomoczego.Jeślireakcjajestpoprawna,jej
czasinformujenasosumarycznejdługościtrwaniawszystkichzakładanychprzeznas
etapówprzetwarzaniainformacji.Tensumarycznyczasmożebyćnastępnieodejmo-
wanyodinnychwartościitd.Jeślinatomiastreakcjajestbłędna,toniewiemy,cosię
stało:czydanyetapzostałprzezbadanegowykonany,aleźle,czypoprostupominięty.
Wtakiejsytuacjinależyczasreakcjibłędnejzignorować,odnotowującsamfaktwy-
stąpieniabłędu.
Równieważnymcoczasreakcjiwskaźnikiemprzebieguprocesówpoznawczychsą
bowiembłędypopełnianepodczaswykonaniazadania,azwłaszczaichrodzajilicz-
ba.Napodstawiebłędówmożemywnioskowaćnietylkootym,czysystempoznaw-
czyjestsprawny,lecztakżeoprzebieguinteresującychnasprocesówpoznawczych.
Specyficznośćpopełnianychbłędówpozwalaczasemwnioskowaćoprzebiegupro-
cesuprzetwarzania,np.oodmiennychstrategiachstosowanychprzezróżnegrupy
osóbbadanych.Nawetwbardzoprostychzadaniach,np.wymagającychreagowania
jednąrękąnaświatłozielone,adrugąnaczerwone(zob.ryc.1.2),zdarzająsiębłędy.
Wtymzadaniumożnasiępomylićconajmniejnadwasposoby:(1)nienaciskając
przycisku,choćzgodniezinstrukcjąnależałotozrobić,lub(2)naciskającprzycisk,
mimożewarunkizadaniategoniewymagały.Wpierwszymprzypadkupopełniamy
błądominięcia(OM),wdrugim–błądfałszywegoalarmu(FA).Informacjedotyczące
błędówanalizujesięnakilkasposobów.Czasemuwzględniasięogólnąliczbębłędów
dowolnegorodzaju,czasemzaśwzajemnystosunekominięćlubfałszywychalarmów
docałkowitejliczbybłędów.SkłonnośćdopopełnianiaraczejOMniżFAlubodwrotnie
zależyodwarunkówzadania,instrukcji,indywidualnychpreferencjiosobybadanej
bądźodprzyjętejprzezniąstrategiiradzeniasobiezzadaniem.
43
