Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
XVIII
AntologiatwórczościliterackiejŻydówwŁodzi
ojczystymjestjidysz,12%,żejesttojęzykpolski,a8%uznawałojęzykhebrajski
zajęzykojczysty2.
Wdwudziestoleciumiędzywojennymnastąpiłzmierzch
potęgijęzykahebrajskiego.WwynikuemigracjidoPalestynysystematycznie
zmniejszałasięgrupajegoużytkowników.Dlahebrajskiegozarezerwowanabyła
sferasacrum,stądteżczęstookreślanogomianemlosznkojdesz–językświęty.
Nawetjeżelipisanowtymjęzyku,byłatowwiększościtwórczośćreligijna–
komentarzedoPismaŚwiętego,traktatyhalachiczneczyresponsa.Twórczość
literackawjęzykuhebrajskimstanowiłaraczejwyjątekiwymagałaodpisarza
większegozaangażowaniaorazposzerzonychstudiównadjęzykiem.Wybór
językahebrajskiegojakojęzykaartystycznegowyrazuwiązałsięteżzryzykiem,że
tekstytetrafiątylkodowąskiegogronaczytelników.Nieprzeczytaichbowiem
aniwiększośćżydowskich,anipolskichodbiorców.Wdalszymciągujednak
wydawanabyłaprasaorazpowstawałaliteraturawtymjęzyku.Jidysz,zwanymame
loszn–językmatki,byłjęzykiempotocznym,którymposługiwałysięszerokie
masyludności,znającehebrajskitylkowograniczonymzakresie.Hebrajskiego
nieznałykobietyorazwielumężczyzn,dlategodlanichprzeznaczonoksięgęCene
urene,parafrazęPięcioksięguorazinnetekstyhomiletyczneimoralizatorskie,
składającesięnatzw.literaturęmusar3.
WdrugiejpołowieXVIIIwiekujidyszzacząłzanikaćwEuropieZachodniej.
Wtymsamymczasiepiśmiennictwowewschodnioeuropejskimjidyszzaczęło
siępojawiaćwPolsce.Zwolennicyasymilacjitraktowalipoczątkowojidysz
jakożargonodmawiającmuracjibytu,szczególniewdziedzinieliteratury,jak
choćbyredaktornaczelnynIzraelity”SamuelPeltyn,któryuważałliteraturęjidysz
zabezwartościową,anawetwręczszkodliwą4.PodkoniecXIXwiekuzaczęto
odchodzićodtegopoglądu.Corazczęściejpojawiałysięgłosy,żejidyszjestnie
tylkojęzykiemmas,aletakżeinteligencjiżydowskiej.Dodocenieniapisarzy
tworzącychwjidyszprzyczyniłsięm.in.brakutworówautorówżydowskich
tworzącychwjęzykupolskim,atakżecorazlepszypoziomartystycznytekstów
wjidysz.Zdaniembadaczyinnymważnymczynnikiembyłozainteresowanie
polskichintelektualistówfolklorem,któregoelementembyłakulturaŻydów,
wtymrównieżjęzykjidysz5.Polscybadacze,intelektualiściiartyścizaczęlidbać
ozachowanieliteraturyludowejijejopisywanie.Włączyliwtenprocestakże
folklorżydowski.PolskastałasiępodkoniecXIXwiekukolebkąnowoczesnej
2Ch.Shmeruk,Hebrew–Yiddish–Polish:ATrilingualJewishCulture[w:]TeJewsofPoland
betweentwoWorldWars,eds.I.Gutman,E.Mendelsohn,J.Reinharz,Ch.Shmeruk,Hanover
andLondon1989,s.287–288,cyt.za:M.S.Szwabowicz,PolskiŻydpiszącypohebrajsku.
Problemtożsamościwokresiemiędzywojennym[w:]ŻydowskiPolak,polskiŻyd.Problemtożsamości
wliteraturzepolsko-żydowskiej,red.A.Molisak,Z.Kołodziejska,Warszawa2011,s.45.
3Polskisłownikjudaistyczny,red.Z.Borzymińska,R.Żebrowski,t.2,Warszawa2003,s.194.
4Por.Z.Kołodziejska,Czymjestliteraturapolsko-żydowskawświetledyskusjiwIzraelicie[w:]
ŻydowskiPolak,polskiŻyd...,s.96.
5Por.tamże,s.98.
