Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Sporyodefinicjęistatusziemiaństwawpolskiejprzestrzenispołecznej
27
cjaraczejsłabnącaaniżelirozwijającasię.Polskiepowstania,naczelezestycznio-
wym,okazałysiędlatejfrakcjidegradujące(konfiskatymajątkówibankructwa),
tymczasemdlaitaknieposiadającejziemiczykapitałuinteligencjiniebyłyone
takgroźne.Powstaniestyczniowerozpatrywaćwięcmożnawtakiejperspektywie
jakoklęskęziemian,awygranąinteligencji,tabowiempowoliuprawomocniłasię
jakonowaelitamerytokratyczna,któraobrałakryteriawykształceniaizdolności
jakomechanizmyawansuspołecznego,tymsamymdeprecjonującjakoarchaiczne
tradycyjnezasadyprzekazywaniapozycjistanowejimajątkowejwramachprostej
reprodukcji,toznaczydziedziczeniarodzinnego.
WdrugiejpołowieXIXw.ujawniłasięteżtendencjawzajemnegoprzyciągania
sięnajbogatszegoziemiaństwairodzącejsiępowoliburżuazji.Jakzauważawie-
luautorów(np.Kołodziejczyk1993),słababurżuazjapolska,zamiastdążyćdo
ukształtowaniaswegowizerunkujakogrupynnowoczesnej”
,awięcopartejnaide-
ałachmerytokratycznych,zaczynałaraczejprzejmowaćwzorceszlacheckie.Jednym
zprzejawówtejtendencjibyłymałżeństwabogategomieszczaństwazprzedstawi-
cielamiziemiaństwa,którychtłembyłoczęstopołączeniezasobówekonomicznych
burżuazjiirodzinziemiańskichczyteżwymianaichnastatusszlachecki,anawet
arystokratyczny.
ProcestenzwiększyłznaczeniewyraźnegodoIwojnyświatowejiwspomina-
negojużpęknięciapomiędzyorientującymsięnakapitałekonomicznyblokiem
ziemiańsko-mieszczańskimazorientowanymnakapitałkulturowyblokieminteli-
genckim.Zdrugiejstronydałosobieznaćresentymentwobecarystokracjiżywiony
przezpotomkówdrobnejszlachty,wchodzącychwroleinteligenckie,anastępnie
zasilającychszeregiradykalne,wtymbolszewickie(sztandarowymiprzykładami
tychostatnichbyliFeliksDzierżyńskiczyWiaczesławMienżyński).Utrzymująca
sięwśródniektórychzbiedniałychrodzinszlacheckichantyarystokratycznaemocja
tworzyłasprzecznyobrazinteligencjijakogrupyjednocześniepost-iantyszlachec-
kiej.Sposóbodczytywaniaspuściznyszlacheckiejkomplikowałytakżemachinacje
caratu,polegającenapróbachnadawaniatytułówszlacheckichchłopomiodbiera-
niaichpowstańcom.
Sporyodefinicjęistatusziemiaństwawpolskiejprzestrzenispołecznej
Zbliżeniestaregoziemiaństwaiarystokracjizwyłaniającąsięburżuazjąwkoń-
cuXIXw.miałoniemaływpływnawspominanyspórokwestiędefinicjiziemiań-
stwa.Głównaośsporuprzebiegałapomiędzydefinicjąspołeczno-kulturową(lub
teżngenetyczną”)adefinicjąekonomiczną(czyteżnmajątkową”).Tapierwszaod-
woływałasiędokryteriumpochodzeniaszlacheckiego,któreniekiedyróżnicowano
funkcjonalnie,dodającpodziałnawłaścicieliidzierżawców;kryteriumpochodze-
niaszlacheckiegonależałojeszczeuzupełnićotakiesubtelnewymiary,jaknmen-
talność”czystylżycia.Topodejściekonkurowałozdefinicjąekonomiczną,zakła-
dającązwykle,żeprzynależnośćdoklasyziemiańskiejotwierasiędlaposiadaczy
majątkuziemskiegoopowierzchniod50lubod100ha(naPomorzuod180ha),
