Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
A.Piechnik,Wizerunekkobietyimężczyznywjęzykowymobrazieświataludnościwiejskiej(naprzykładziegminyZakliczyn
nadDunajcem,Kraków2009ISBN978-83-233-2733-2,e-ISBN978-83-233-8539-4©A.Piechnik&WUJ
22
wsiposługującegosiękodemgwarowym,beznaleciałościpolszczyznyogólnej,atak-
żenieprzełączającegogwarynajęzykliterackiwsytuacjachoficjalnych.Nawetunaj-
starszychmieszkańcówwsipowszechnajestwariantywnośćformjęzykowych[por.
Ożóg1998,123].Zewzględunaowąniejednolitośćsystemujęzykowegoludności
wiejskiej(gwara,kodmieszany,polszczyznaliteracka)H.Kurekwmiejsceterminu
gwaraproponujewprowadzićokreślenie:polszczyznamówionawsi.Jakzaznacza:
Zaproponowanyterminnietylkoniewykluczapojawieniasięwmowieludnościwiejskiej
elementówjęzykaogólnego,alewręczdopuszczamożliwośćfunkcjonowanianawsiodmianyli-
terackiej,któraobecnie,zwłaszczadlawieluwykształconychmieszkańcówwsiwpewnychsytu-
acjachkomunikacyjnychjesttypowymsposobemporozumiewaniasię[Kurek1995,12].
Dialektolodzyzwracająuwagęnazanikaniegwarwsytuacjachoficjalnychitrwa-
niewsytuacjachnieoficjalnych(sąsiedzkichifamilijnych)[por.Kurek1995,Pelcowa
1998].WokolicachZakliczynagwarajestnadalkodempowszechniestosowanym
wnieformalnymtypiekontaktówprzezmieszkańcówśredniegoinajstarszegopokole-
nia19.Systemgwarowy,jakpodkreślaH.Kurek,zachowujesięwzględniedobrze
wjęzykumieszkańcówmiejscowościoddalonychodwielkichośrodkówmiejskich
[Kurek1995,53]–adotakichwłaśniezaliczająsięwsiewchodzącewskładgminy
ZakliczynnadDunajcem.
Niektórewłaściwościgwarowebezpowrotniejednakodchodząwprzeszłość.Zmia-
nyobyczajowościirozpowszechnianiesiękoduliterackiegopowodująuniformizację
językaikulturywsi20.JakpodkreślaHalinaPelcowa:
Wyzbywającsięcechdialektalnych,wieśzatraca(...)swojątożsamośćiodrywasięodpodło-
żakulturowego,bogwaratonietylkogramatykaisłownictwo,aleteżcałasferaobyczajów,ob-
rzędówiwierzeń,ściślepołączonychzreligijnościąludową.Gwarapoprzezgramatykęorazwy-
razyiichznaczeniakumulujeiutrwalawiedzęoświecie,wynikającązdoświadczenia,przekonań
isystemuwartościludnościwiejskiejjakonosicielikulturyludowej[Pelcowa1998,28].
Szczególniepodatnanazmianyjestleksyka,utrwalającaprzeobrażeniaobyczajo-
we,społeczneikulturalne.Przekształcaniesłownictwagwarowegonastępujedwuto-
rowo.Wyrazy,którychdesygnatyodeszływzapomnieniewskutekróżnorakichprze-
mian,zanikająalboprzechodządozasobubiernegosłownictwa.Leksykawiejskiego
obszarukulturowegozostajenatomiastwzbogaconaonowesłowa(rozpowszechniane
główniedziękiśrodkommasowegoprzekazu)potrzebnedosygnowanianieznanych
wcześniejzachowańielementówrzeczywistości[Homa1992,39].
19H.Kurekzwracauwagę,żeposługiwaniesięjedyniegwarą„...wnieoficjalnychkontaktachrodzin-
no-domowychisąsiedzkich...”stanowiwłaściwośćpołudniowejMałopolski[Kurek1996,87–88].
20Odestrukcyjnymdlagwarywpływiezmianspołecznychipopularyzującejsiękulturymasowejpisał
niemalpółwiekutemuM.Kucała.Analizującprzemianywjęzykuosób,któremiaływiejskiepochodzenie,
aczasowopracowaływmieście,badaczdostrzegł,żezatracająonewielestosowanychwcześniejpojęć
obcychjęzykowiliterackiemubądźzastępująjeliterackimiodpowiednikami(np.hladać‘szukaćwnikliwie,
poszukiwaćczegośrzadkiego...’zastępowanejestprzez:szukać)orazeliminująsłownictwopostrzegane
przezsiebiejakogwarowe[Kucała1960,155].Wtychprzemianachszczególnieniepokoiłlingwistęfakt,
żebadaniznaczniewięcejtracą,eliminującgwarę,niżzyskujądziękiprzejmowaniupolszczyznyogólnej.
Zaobserwowanyprocesskłoniłautoradosformułowaniatezy,żeprawdziwebogactwojęzykapolega„...na
możliwościjaknajdokładniejszegowyrażeniajaknajwiększejilościpojęć”,toteż„...językludziwyzbywa-
jącychsięgwary(...)jestbardzoubogi”[Kucała1960,156].
