Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
A1–Podstawowepojęciawbiologiirozwoju
7
czyześrodowiska.Takieinterakcjesąszczegółowiejomówionedalej—
tematA3,azachodzeniewkomórcezróżnicowanejekspresjigenów
—wtemacieA5.
Powstawanie
wzorubudowy
Morfogeneza
Powstawaniewzorubudowyjestprocesem,wwynikuktóregokomórki
wzarodkuorganizująsięwzespoły,tworzącenapoczątkurozwoju
podstawowezawiązkiplanubudowyciała,apóŹniejnaichpodłożu
powstającoraztobardziejszczegółowestrukturyposzczególnych
narządów.Abyrozwójprzebiegałpomyślnie,każdakomórkamusisię
zachowywaćwsposóbzgodnyzpozycjązajmowanąwzarodku,tak
żebyzjejpotomstwapowstawałokreślonytypkomórekwokreślonej
częścizarodka,akomórkiopodobnymtypiezróżnicowaniatworzyły
wokreślonychregionachodpowiedniestruktury(takie,jaknp.kości
oróżnychwielkościachikształtach,rozmieszczonewróżnychczęściach
ciała).Proces,wwynikuktóregokomórkispecjalizująsięzgodniezich
pozycjąwzarodku,nazwanospecyfikacjąregionalną.
Pierwszymzdarzeniemwiążącymsięzpowstawaniemplanubudowy
ciaławzarodku,jestspecyfikacjaosiowa,tj.wyznaczaniegłównychosi
ciała(przednio-tylnej,grzbietowo-brzusznejitd.;patrztematA6).Osiete
mogąbyćpredeterminowanewwynikuodpowiedniegorozmieszczenia
produktówgenówmatczynychwjaju(jakwrozwojuDrosophila;Sekcja
H)albopowstawaćzależnieodfizycznychczynnikówśrodowiskowych,
któredziałająnaekspresjęgenówzarodka.Powstawanieosimożesięteż
wiązaćzokreślonąaktywnościąbiałekwłasnychzarodka(conp.zacho-
dziwmiejscuwniknięciaplemnikadojajaXenopuslaevis;tematI1).Skoro
ustaląsięgłówneosie,ustalasiętakżepozycjakomórekwzdłużkażdej
ztychosi.Częstotymprocesomtowarzyszypodziałosinaposzczególne
przedziały(kompartmenty)rozwojoweinadawaniekażdemuznich
wartościpozycyjnej.Licznebadaniadoświadczalnewykazują,żepozy-
cyjnawartośćzostajewyznaczonaprzezpozycjękomórkiwgradiencie
morfogenetycznym.Tozagadnieniejestszczegółowiejomówionewte-
macieA6.Winnychczęściachtejksiążkiomówionoobszernieliczne,
dobrzescharakteryzowaneukładyrozwojowe,opartenamodelumorfo-
genetycznym(jaknp.wczesnyrozwójDrosophilamelanogaster—SekcjaH;
rozwójkończynykręgowca—SekcjaM).WpóŹniejszymrozwojudziałają
zróżnicowanemechanizmyodpowiedzialnezapowstawanieszczegó-
łowszychwzorówstruktur,jakasymetrycznypodziałkomórkowy,specy-
ficzniezlokalizowaneinterakcjekomórkoweczytworzenieokreślonych
przestrzenniewzorówprzezinhibicjęboczną.Wkażdymprzypadku,
wzórkomórkowy,którysięwyłaniawrozwijającymsięnarządzie,jest
odbiciemuprzednioistniejącegowzoruekspresjigenów.Ponadtopewna
liczbaukładówrozwojowychtakżewykazujezdolnośćdotworzenia
wzoruwsposóbspontaniczny;widaćtowtakichukładach,wktórych
znanegenyodpowiedzialnezapowstawaniewzoruuległyzmutowaniu.
Efektydziałaniazmutowantychgenówmogąujawnićmechanizmtypu
reakcja–dyfuzja(tematA6),leżącyupodstawypowstawaniawzoru.
Terminmorfogenezaoznaczatworzeniesięstrukturyiformy;jestona
odbiciemróżnychsposobówzachowańkomórekwrozwoju,którewspo-
magająprocesykształtowaniasiętkanekinarządów.Komórkimogą
