Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
JerzySupady
Sytuacjapolityczno-społeczna
Zarysdziejówpolitycznych
Wielkawojnawlatach1914–1918ziści-
łamarzeniaPolakówozbrojnymkonflik-
cieniweczącymustanowionenakongresie
wWiedniuw1815r.europejskiestatusquo.
Po123latachniewolizaczęłaurzeczywist-
niaćsięwizjaodzyskaniaprzezPolskęnie-
podległości.Mocarstwazaborcze–Rosja,
NiemcyiAustro-Węgry–walczączesobą,
utraciłydawnąpotęgęmilitarną.Ponadto
wpaństwiecarówwybuchłarewolucjabol-
szewicka,któradoprowadziładoogrom-
negochaosuiwojnydomowej.Mocarstwo
austro-węgierskieprzestałoistnieć,anajego
dotychczasowychobszarachpowstałynowe
państwanarodowe.Cesarstwoniemieckie
osiągnęłocoprawdasukcespolitycznyite-
rytorialnynawschodzie,uprawomocniony
pokojembrzeskim1(1918),aleprzegrało
wojnęnazachodzie,kiedywykrwawionym
FrancuzomiAnglikomprzyszławsukurs
armiaamerykańska.Militarnejkatastrofy
Niemiecdopełniłaepidemiagrypyhiszpań-
skiej,wpływającznacząconapodjęciedecyzji
ozakończeniuwojnyikapitulacjizwieńczo-
nejpokojemwWersalu.DlaPolakównajważ-
niejsząkonsekwencjąIwojnyświatowejbyła
klęskawszystkichtrzechzaborców,wwyniku
którejzaistniałyrealneprzesłankizrzucenia
jarzmaobcejniewoli.Równocześniepod
wpływemwydarzeń,m.in.wRosji,nastąpiła
radykalizacjawpoglądachnaprzyszłyustrój
społecznyodbudowywanegopaństwa.Do-
wodemtegobyłanieudanapróbautworzenia
wLubliniewnocyz6na7listopada1918r.
pierwszegontymczasowegorząduludowego
republikipolskiej”,którycieszyłsiępopar-
ciemsocjalistów,ludowcówikomunizującej
inteligencji2.Druginurtkształtującyatmo-
sferęspołecznątamtychlatmiałswojekorze-
niewemocjonalnympolskimpatriotyzmie3.
SprawującaznadaniaNiemcówwładzę
wKrólestwiePolskimtzw.RadaRegencyjna
jużwpaździerniku1918r.ogłosiłaodezwę
donarodupolskiego,będącązdecydowaną
zapowiedziąnadchodzącejniepodległości4.
Wzaistniałejsytuacjiposzczególneprowin-
cjeiziemiepolskiezrzucałyjarzmoponad
wiekowejokupacji.Proceswyzwalaniaiod-
zyskiwaniawolnościnajwcześniejrozpoczął
sięnaŚląskuCieszyńskim,potemwGalicji,
gdzieutworzonoPolskąKomisjęLikwidacyj-
ną,orazwMałopolsceWschodniejogarniętej
walkązUkraińcami,dążącymidoutworzenia
własnegopaństwa.Impulsemdorozbrajania
1R.Dmowski,Politykapolskaiodbudowaniepaństwa,Warszawa1989,s.60.
2P
.Zaremba,Historiadwudziestolecia1918–1939,Wrocław–Warszawa–Kraków1991,s.21–24,39–41;J.Daszyń-
ski,Pamiętniki,t.2,Kraków1926,s.320.
3R.Dmowski,Politykapolska,s.112–117.
4A.Próchnik,PierwszepiętnastoleciePolskiniepodległej,Warszawa1957,s.272–276;P
.Zaremba,Historiadwudzie-
stolecia,s.44.
39
