Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
PRZEDMOWA
18
nigdynieobdarzałemzaufaniemdorosłychwmundurach,dopókinieudowodnili,żesą
tegogodni.
Przytakimwychowaniu,zupełniebeznadzorurodzicielskiego–wtamtychczasach
dzieciakiirodzicenigdyniemieszalisięnaulicach–niemawątpliwości,skądwzięłasię
mojaciekawośćnaturyludzkiej,azwłaszczajejciemnejstrony.ProblemefektuLucyfera
dojrzewałwięcwemnieprzezwielelat,odczasuspędzonegowpiaskownicywgetcie,
przezmojąformalnąedukacjęzzakresupsychologiispołecznej,ażdomiejsca,wktórym,
zadającpoważnepytania,odpowiadamnaniezapomocąempirycznychdowodów.
Strukturatejksiążkijestwpewnymsensieniezwykła.Zaczynasięrozdziałem,wktó-
rymprzedstawionyzostajemotywtransformacjiludzkiegocharakteru,kiedydobrzylu-
dzieianiołyokazująsięzdolnidorobieniarzeczyniedobrych,niegodziwych,wręcz
diabelskich.Powstajeprzytymfundamentalnepytanie,jakdobrzewrzeczywistościzna-
mysiebiesamych,czymożemyzprzekonaniemprzewidzieć,doczegobylibyśmyzdolni,
lubczegonigdybyśmyniezrobiliwcałkowiciedlanasnowychokolicznościach.Czy,jak
ulubionyaniołBoga,Lucyfer,myrównieżmożemyulecpokusie,byczynićinnymto,co
niewyobrażalne?
RozdziałypoświęconeStanfordzkiemuEksperymentowiWięziennemu(SPE)przed-
stawiająwszczegółachnaszepogłębionestudiumtransformacji,jakąprzechodziłkażdyze
studentówwtrakcieodgrywaniaprzydzielonychimlosoworólwięźniówlubstrażników
wpozorowanymwięzieniu–którestałosięażnazbytrzeczywiste.Rozdziałporozdziale,
wydarzeniaprzedstawianesąchronologiczniewformaciekinematograficznym,jakooso-
bistanarracjaopowiedzianawczasieteraźniejszym,zminimalnądoząpsychologicznej
interpretacji.Dopieropozakończeniutegostudium–amusiałoonozostaćprzerwane
przedwcześnie–zaczynamysięzastanawiać,czegosięnauczyliśmy,opisywaćitłumaczyć
zgromadzonemateriałyorazsnućrozważanianatematprocesówpsychologicznych,które
odegrałytutajrolę.
JednymzwiodącychwnioskówzeStanfordzkiegoEksperymentuWięziennegobyło
stwierdzenie,żewszechobecna,azarazemsubtelnawładza,jakąposiadaosobakontrolują-
cazmiennesytuacyjne,możecałkowiciezdominowaćwolęoporujednostki.Tenwniosek
zostaniepogłębionywlicznych,kolejnychrozdziałach,analizującychtenfenomenwkon-
tekściebadańzzakresunaukspołecznych.Widzimy,jakgrupauczestnikówbadań–za-
równostudentówcollege’u,jakiinnychochotnikówrekrutowanychspośródzwyczajnych
obywateli–zachowujesiękonformistycznie,podporządkowujesię,słuchapoleceńoraz
złatwościąulegapokusierobieniarzeczy,którychniemoglibysobiewyobrazićznajdując
siępozaobszaremwpływudanychsiłsytuacyjnych.Wyłonionyzostałzestawdynamicz-
nychprocesówpsychologicznych,któremogąpopychaćdobrychludzidozłychczynów,
awśródnich:deindywiduacja,posłuszeństwowzględemautorytetów,biernośćwobliczu
zagrożenia,samousprawiedliwianieiracjonalizacja.Jednymzpodstawowychprocesów
wpływającychnatransformacjęzwykłych,normalnychludziwbezdusznychlubwręcz
wszetecznychkrzewicielizłajestdehumanizacja.Działaonajakślepotaumysłowa,która
przysłaniamyślenieizaszczepiaprzekonanie,żeinnitomniejniżludzie.Sprawia,żenie-
któreosobyzaczynająpostrzegaćinnychjakwrogówzasługującychnadokuczliwetortury
iunicestwienie.
