Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.1.Poprzednicymarksizmu
27
niebędąwystępowałykonfliktyinteresówpomiędzyjednostkamiorazposzczególny-
miwarstwamispołecznymi.
OwenbyłwspółwłaścicielemdużychzakładówwłókienniczychwNewLanark
wSzkocji,wktórychodpoczątkuXIXw.próbowałpraktycznierealizowaćswoje
koncepcjeocharakterzefilantropijnym,mającenacelupolepszeniedolirobotników
fabrycznych.Koncentrowałsięnadośćprostychposunięciachwprowadziłmaksy-
malnyczaspracywwymiarze10,5godz.dziennie(przypowszechnieobowiązującym
wówczas14–15-godzinnymdniupracy),zlikwidowałmożliwośćzatrudnianiadzieci
poniżejlatdziesięciu,założyłżłobekiszkołę,poprawiłwarunkipracyistosunkimię-
dzyludzkiewprzedsiębiorstwie.Wprowadziłrównieżubezpieczeniaobejmującenie-
zdolnośćdopracywprzypadkuchorobylubstarości,lansowałideęHhumanitarnego
ustawodawstwafabrycznego”.Wbrewpowszechnymoczekiwaniomeksperymentten
zakończyłsięsukcesem.FabrykaOwenanietylkoniezbankrutowała,aledoczasu,
gdyniąkierowałosiągałabardzoprzyzwoitewynikiekonomiczne.
Owenkrytykowałkategorięzyskujakokryteriumdziałalnościprzedsiębiorstwa,
postulowałstosowaniecenysprawiedliwej,któramiałapokrywaćjedyniekosztywła-
sne.Jednązjegoidée-fixebyłowprowadzenieHpieniądzapracy”16,czyliokreślania
centowarówiparytetuichwymianywedługprzeciętnegoczasupracyniezbędnego
doichwyprodukowaniaorazokreślaniawynagrodzeńwedługwydatkowanegoprzez
danąosobęprodukcyjnieużytecznegoczasupracy.Rozwinięciemiukonkretnieniem
tegoutopijnegopomysłuOwena,któryznalazłpóźniejodzwierciedleniewróżnych
imaginacjachogospodarcesocjalistycznejczykomunistycznej,byłakoncepcjaBaza-
ruWymiany,awięcinstytucjiwzajemnejwymianywyprodukowanychdóbrbezpo-
średnictwapieniądza,zwykorzystaniemnatomiastbonówpracy,czylinapodstawie
ilościwydatkowanejpracy.
PokilkunastulatachpoglądyOwenazradykalizowałysię,adziałalnośćwykroczy-
łapozamuryjednejfabryki.Stałsięorganizatoremzwiązkówiruchówrobotniczych,
atakżespółdzielczościrobotniczejorazszerokopropagowałustrójopartynadobro-
wolnej,nieantagonistycznejipozbawionejwyzyskuwspółpracypracodawcówipraco-
biorców.Poświęciłsięprojektowaniuiorganizowaniu,bezpozytywnychrezultatów,
rolniczo-przemysłowychgminquasi-komunistycznych,tzw.wsiowenowskich.Pierw-
szymztycheksperymentówpodjętymprzezOwenabyłozorganizowaniekomuny
rolniczo-przemysłowejHNowaHarmonia”wstanieIndianawStanachZjednoczo-
nych,któraupadłapotrzechlatach,gdyOwenwyjechałdoAnglii.Drugą,również
nieudanąpróbą,byłozorganizowaniespółdzielniwHampshire.Kolejnymnieuda-
nymeksperymentemspołeczno-ekonomicznymOwenabyłzałożonywLondynie
w1832r.MagazynWymianyPracy,którystanowiłwzałożeniuegzemplifikacjęjego
16Ideapieniądzapracy,rozwiniętaprzezangielskichekonomistówJohnaGrayaiJohnaF
.Braya,
pojawiałasiępotemwnajróżniejszychwcieleniachsocjalizmumarksistowskiego,awpierwszychla-
tachporewolucjipaździernikowejwRosjipodjętopróbyjejpraktycznegowdrożenia,zakończone
zupełnymfiaskiemzob.rozdz.2.4.Zob.też:G.Temkin,Marksaideapieniądzapracy,WSNS,
Warszawa1961.