Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.4.Sferaregulacjigospodarkajakojednawielkafabryka
39
rozmaitychczłonkówwspólnotywedługzgóryustalonegoporządku”43.Tenpogląd,
naiwnywgruncierzeczyinieracjonalny,będziesięprzewijałprzezponad130latprzy
wszelkichpróbachstworzeniarealnegosystemugospodarkisocjalistycznej.Rozważę
kwestiędokładniej,ponieważmaonazasadniczeznaczeniedladalszejanalizy.
OdpołowyXIXw.wprzemyśleamerykańskimieuropejskimpowstawałyco-
razwiększeprzedsiębiorstwa,obejmującekolejnestadiaprzetwarzaniaizreguły
powiększającezakreszmonopolizowaniaposzczególnychobszarówgospodarki.We-
wnątrzmonopolinieistniałaoczywiścieprodukcjatowarowa,afunkcjeregulacyjne
przejmowałowmiejscerynku–scentralizowaneplanowaniekorporacyjne.Marks
zuwagąobserwowałteprocesypostępującejkoncentracjiimonopolizacjigospodarki
kapitalistycznejiprzypisywałimistotneznaczenie.Sądził,żeodzwierciedlająone
obiektywnezmianysystemugospodarkikapitalistycznej,owewykryteprzeznie-
godialektyczneprawaruchu.Napodstawieanalizystrukturmonopolistycznych
powstającychdrogąprzejmowaniakolejnychprzedsiębiorstwkapitalistycznychpisał
w1tomieKapitału:H[...]obecniewywłaszczeniupodlega[...]kapitalistawyzyskujący
wielurobotników.Towywłaszczeniedokonujesiępoprzezdziałanieprawimmanent-
nychsamejprodukcjikapitalistycznej,mianowiciepoprzezcentralizacjękapitałów.
Jedenkapitalistazabijawielukapitalistów”.Idalejstwierdza,żeHwdanejgałęzicen-
tralizacjaosiągnęłabyswójkres,gdybywszystkiekapitałyulokowanewtejgałęzizlały
sięwjeden”44.
Markszauważyłsłusznie,żeowewielkietrustykapitalistycznemogąsięobyćzpo-
wodzeniembezwewnętrznychceniwewnętrznegorynku.Prawidłowakoordynacja
produkcjijestmożliwawtakimprzypadkuwyłącznienapodstawieplanówproduk-
cyjnych,niezależnieodcenrynkowychibezwykorzystywaniasygnałówinformacyj-
nychzzewnątrz.Cowięcej,tegorodzajukoordynacjaprzynosiławkapitalistycznych
trustachikoncernachjakwskazywałaprostaobserwacjabardzodobrerezultaty
ekonomiczne.NaturalnezatemmogłysięwydawaćsłowaEngelsa:Hwtrustachwolna
konkurencjaprzechodziwmonopol,abezplanowaprodukcjaspołeczeństwakapita-
listycznegokapitulujeprzedplanowąprodukcjąnadciągającegospołeczeństwasocja-
listycznego”45.
Poglądonaturalnymprzechodzeniuzmonopolizowanegokapitalizmuodregula-
cjirynkowejdoregulacjiplanowejstałsiępodkoniecXIXw.powszechnywkręgach
socjalistycznych.Byłtraktowanyjakokoniecznośćhistoryczna,jakoegzemplifikacja
odkrytychprzezMarksaHprawruchu”formacjispołecznych.RudolfHilferding,naj-
wybitniejszybodajspośródpostmarksowskichsocjalistówekonomistów,pisałwroku
1909wKapitalefinansowym,swoimgłównymdziele,oHkartelugeneralnym”,wktó-
rymHcałaprodukcjakapitalistycznabyłabyregulowanaświadomieprzezinstancję,
któraokreślarozmiaryprodukcjiwewszystkichjejdziedzinach”46.Pieniądz,zdaniem
43K.Marks,Nędzafilozofii,w:MED,t.4,KiW
,Warszawa1962,s.163.
44K.Marks,Kapitał,t.1,op.cit.,s.677.
45F
.Engels,Rozwójsocjalizmuodutopiidonauki,w:MED,t.20,s.726.
46R.Hilferding,Kapitałfinansowy,PWN,Warszawa1958,s.43.