Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
24
ZIEMIEPOLSKIEPODTRZEMAZABORAMIPO1795R.
kracji,astopniowotakżebogatszejszlachty,odkońcaXVIIIw.ośrodkiemżycia
towarzyskiegoikulturalnegostałsięWiedeń,skądpłynęływzorcekształtujące
gustamalarskie,architektoniczne,teatralne.JednocześniewPuławach,które
znalazłysięwGalicjiZachodniej,dziękiks.IzabeliCzartoryskiej,powstałośro-
dekkulturypolskiejsilnieoddziałującynaziemiaństwopolskietrzechzaborów.
Najważniejszynawsigalicyjskiejbyłproblemstosunkówspołeczno-
-ekonomicznych.ChłopizziempolskichwłączonychdoGalicjiw1795r.mieli
zasobąpewnedoświadczenieostatnichlatRzeczypospolitej,przedewszystkim
insurekcjikościuszkowskiej,zjejRacławicamiiUniwersałempołanieckim,
byliteżświadkamikatastrofyarmiipowstańczejpodRadoszycami.Wtym
czasiewGalicjiobowiązywałyjużregulacjeprawnewprowadzoneprzezcesarza
JózefaII.Ichcelembyłostworzeniewarstwybogatychchłopówjakopodpory
finansowej(podatki)imilitarnej(rekrut)monarchiihabsburskiej,atakże
większeuzależnienieszlachtyfolwarcznejdopaństwa.Ziemiapozostaławy-
łącznąwłasnościąpana,chłopbyłobjętyopiekąpaństwa(tzn.wpraktyce
austriackiejbiurokracji),copoprawiłojegosytuacjęprawnąimaterialną:
w1781r.ograniczonowymiarpańszczyznydo3dniwtygodniu(maksymalnie
156dnirocznie)dlakmiecioraz12dniwrokudlachałupnikówikomorników,
w1782r.zniesiono„niewolęosobistą”izaprowadzono„umiarkowanepoddań-
stwo”,codałochłopomprawodoopuszczaniawsi(ograniczoneobowiązkiem
pozostawieniazastępcyizgodąwładzadministracyjnych),w1787r.wprowa-
dzonopodziałgruntównadominialne(wrękachpana)irustykalne(użytko-
waneprzezchłopów),uznającteostatniezanienaruszalne,cooznaczałozakaz
rugowaniachłopówzziemi.Wsporachwsizdworemmoglisięchłopiodwo-
ływaćdowładzcyrkułów.Wzmocnionoteżsamorządwiejski.W1786r.dekret
orobociznach(Robotpatent)określiłwymiarpańszczyznyiinnychpowinności
chłopskich.W1789r.przygotowanotzw.reformęurbarialną,prowadzącądo
kompleksowegowprowadzeniazamianypańszczyznynaczynsze.Opórszlach-
ty,zagrożonejwswychuprawnieniachdodysponowaniachłopskąsiłąroboczą,
doprowadziłdozaniechaniareformpowstąpieniunatronLeopoldaII(1790–
1792).Utrzymanezostałyjednakprzepisyregulującewysokośćpańszczyzny
imożliwośćopuszczeniawsiorazprawoskarginapanów.W1798r.dodanodo
tego(obłożonąlicznymiwarunkami)możliwośćzawieraniaumówchłopa
zpanemozamianiepańszczyznynaczynsz.
RegulacjeprawnezepokiJózefaIIwyczerpałyaustriackązdolność
reformowaniastosunkówspołeczno-gospodarczychnacałepółwieku.Kon-
sekwencjetegozastoju,któryuniemożliwiałwprowadzeniewsigalicyjskiejna
nowocześniejszetorystosunkówwłasnościiprawspołeczno-politycznych,
okazałysięfatalne.Konfliktwsizdworemsystematyczniesiępogłębiał,co
hamowałorozwójgospodarczyGalicjiorazosłabiałoruchnarodowy.Katastrofa
roku1846miałatusweźródło.
