Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ruchliwościspołecznejsąjednąznajbardziejsformalizowanychdziedzinsocjo-
logiiilościowej,jeżelichodzioinstrumentariumiposługiwaniesięzaawanso-
wanymitechnikamianaliz.Funkcjonujewieleróżnychmodeli„równychszans”,
akażdyznich,wzależnościodprzyjmowanychzałożeń,operacjonalizowany
jesttrochęinaczej.Najbardziejznanymmodelemjestsytuacjazakładającanie-
zależnośćstochastycznąmiędzypozycjąjednostekaichpochodzeniemspo-
2.2.NIERÓWNOŚCISPOŁECZNE
łecznym-założenietostałosiępunktemwyjściadokonstrukcjiwieluwskaź-
ników.Zastosowaniemodeli„równychszans”naetapieanalizzawszeopiera
sięnatymsamymschemacie,którypoleganaporównaniurzeczywistejruchli-
wościzhipotetycznymiwielkościami,ustalonymidlaprzyjmowanegomodelu
(zob.Bibby1975;Sawiński1981).
Jakzwyklezastosowaniemodelowejkoncepcjinasuwarozliczneproblemy.
Przedewszystkimtrudnowpewnychprzypadkachoddzielićnierównościspo-
wodowaneodstępstwamiodmodelurównychszansodnierównościwynikają-
cychzdziałaniainnychczynników.Zpewnościąnaruszeniemrównychszans
jestdziedziczeniezasobówmaterialnychrodziców,alejakzakwalifikowaćnie-
równościedukacyjne?Zjednejstronyzwykłosięjetraktowaćjakorealizację
zasadyrównychszans,przezutożsamianieichzgłównymkanałemawansu
wynikającegozosobistych„zasług”jednostek,podczasgdyzdrugiejstronynie
sąonewznacznymstopniutylkozasługąjednostek,alerównież-jakwykazuje
np.Bourdieu(1986)-wynikająznierównegokapitałukulturowegorodziców.
Niektóreztychdylematówmożnazniwelowaćposługującsiękryteriamistaty-
stycznyminapoziomieanaliz,naprzykładpoprzezoddzieleniewpływuzmien-
nychpochodzeniowychodwpływuwykształceniajednosteknaichpozycjęzawo-
dowąlubpoziomzarobków.Jednaknajczęściejproblemyterozstrzyganesąna
gruncieteoretycznym,gdzieniedasięuniknąćarbitralnychwyborów,jakasytu-
acjajest„równościąszans”,ajakaniąniejest.Niedasięnaprzykładempirycz-
nierozstrzygnąćkwestii,czyczynnikamiograniczającymirównośćszanssąnie-
równościspowodowanewyposażeniemgenetycznym,urodąlubsiłąfizyczną.
3.Ideęrównościszans,zapisanąnasztandarachliberalizmu,zakwestio-
nowalikrytycysystemuopartegonaprywatnejwłasnościiideologiisukcesu.
Owocemkrytykibyłtrzecimodelrówności.Głównymireprezentantamitego
nurtustalisięteoretycymyślisocjalistycznej,aprzedewszystkimmarksiści.
Stwierdzająoni,żemerytokracjajestniesprawiedliwymsystemem,którynie
gwarantujeklasomniższymzaspokojeniapotrzebnasatysfakcjonującympozio-
mie,ponieważwyrównanieszansniezapobieganierównościomwarunków
życiowych.Kontynuująctenwątekargumentujesię,żezaideologiąrówności
kryjąsięwistociepozoryrówności.Merytokracjajestbowiemtakimsystemem,
któryoferujeludziomrównośćszans,abyichusytuowaćwhierarchii.Wopozycji
dopostulaturównościszanswysuniętowięcpostulatzapewnieniarówności
warunków-jesttonajważniejszakategoriapojęciowatrzeciegomodelu.Jak
dowodzązwolennicyjegorealizacjiwpraktyce,każdajednostkapowinnawtym
samymstopniuuczestniczyćwpodzialedóbr,niezależnieodwydatkowanych
przezsiebienakładóworazposiadanegotalentu,zasługiwłasnychzdolności.
29
