Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Modeleczynnikówwarunkującychzdrowie
•zatrudnienieiwarunkipracy–bezrobocie
wiążesięzwystępowaniemwieluproblemów
zdrowotnych(np.depresji,lęków)iogranicze-
niemaktywnościżyciowej;niekorzystnewa-
runkiwśrodowiskupracysąprzyczynąura-
zówiwieluchorób,
•środowiskofizyczne–naturalne(stanpowie-
trza,wody,gleby)istworzoneprzezczłowieka
(mieszkania,bezpieczeństwowmiejscupracy,
zamieszkania,wruchudrogowym),
•biologiaiwyposażeniegenetyczne–poten-
cjałgenetycznyjednostki,funkcjeposzczegól-
nychukładóworganizmu,płeć(biologiczna
ispołeczno-kulturowa),wiek,
•zachowaniazdrowotneiumiejętnościradze-
niasobie–bezpośredniowpływająnazdrowie
jednostki,alesązależneodczynnikówspo-
łecznych,atakżewiedzyiumiejętnościdoko-
nywaniawyborów,
•prawidłowyrozwójwdzieciństwie–rozwój
wokresieprenatalnymidzieciństwiemapod-
stawoweznaczeniedlazdrowiaisamopoczu-
ciawdalszychlatachżycia,
•służbazdrowia–szczególniedziałaniaukie-
runkowanenautrzymanieidoskonalenie
zdrowiaorazzapobieganiechorobom.
2.1.2.Mandalazdrowia
Mandala1zdrowiatomodelekosystemuczłowie-
kaopracowanywlatach80.XXw.wDepartamencie
ZdrowiaPublicznegoMiastaToronto(Hancock,
1985).Wcentrumtegomodeluznajdujesięczło-
wiek(jegociało,duchirozum).Najbliższymdla
niegokręgiemjestrodzina,którawnajwiększym
stopniuwpływanazdrowiekażdegozjejczłon-
ków,ichwartości,postawywobeczdrowia,zacho-
waniaorazpośredniczymiędzyjednostkąiinsty-
tucjamispołecznymi.Wkręgachpośrednich
znajdująsięróżnegrupyczynników,anajszerszy
krągstanowibiosferaikultura.
1Mandala–kształtkoła(doskonały)jestodbiciemnatu-
ralnegoporządku.Terminpochodzizestaregojęzykahin-
duskiegoisymbolizujecałyświat,Boga,człowieka,życie
istworzenie.
2.1.3.Tęczapolityki–
społecznymodel
czynnikówwarunkujących
zdrowie
Społecznymodelzdrowia,zwanytakżeUTęcząpo-
lityki”zdrowia(policyrainbow),opracowany
wSzwecjiprzezGöranaDahlgrenaiMargaret
Whitehead(1991),byłpóźniejnieznaczniemody-
fikowany.Nadolewcentrummodelu(ryc.2.2.)
umieszczonoczynnikibiologiczne(wiek,płeć,
czynnikigenetyczne),któreniepodlegajązmia-
nie.Kolejnetrzygrupyczynników(łukitęczy),
któresąpotencjalniemodyfikowalne,to:stylży-
cia,sieciwsparciaspołecznegoorazszerokopo-
jęteczynnikispołeczno-ekonomiczne,kultu-
roweiśrodowiskowe(warunkiżyciaipracy).
Obecnieuważasię,żetaostatniagrupaczynni-
kówwnajwiększymstopniuwarunkujezdrowie
iżenierównościspołecznesągłównąprzyczyną
nierównościwzdrowiu.
ZdaniemIlonyKickbusch(2012)gwałtowne
zmianydokonującesięnaświeciewymagająno-
wegospojrzenianaklasycznemodeleczynników
warunkującychzdrowie.RozważającUdetermi-
nantyzdrowianaXXIwiek”,zwróciłaonauwagę
nanastępująceczynniki:
•niestabilnystylżycialudziwynikającyznie-
stabilnejprodukcjiikonsumpcji,globalnego
przepływusposobówżycia,ideiiproduktów
(efektemtegojestm.in.epidemiaotyłości),
•przepływludzi–międzynarodowemigracje
(wtymuchodźcyzterenówobjętychkonflikta-
mi),turystyka,dużamobilnośćiprzemiesz-
czaniesięludzi(jesttowyzwaniedlazdrowia
publicznegowzwiązkuzrozpowszechnia-
niemsięnowychchorób,
•wiruspośpiechu–urbanizacja,nowoczesne
media,noweformypracy,wzrostzatrudnienia
kobietstwarzająpresjęczasu,poczuciestałego
pośpiechu,copowodujenasileniestresu,lęku
idepresji;matotakżewpływnasposóbżywie-
niaiaktywnośćfizyczną.
Wdalszejczęścirozdziałuomówiononajważ-
niejszegrupyczynnikówwarunkującychzdrowie,
wtym:czynnikiUnajbliższe”jednostce(zasoby
osobiste,stylżycia),wsparciespołeczne,czynniki
społeczno-ekologiczneispołeczno-ekonomiczne
orazopiekęzdrowotną.
45