Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wszystkieurzędycentralnebyłypierwotnieurzędamikrólewskimi,ich
rozwójwczasieistabilizacjawkońcuXVIw.odpowiadająetapom
kształtowaniasięinstytucjidworu.Jednocześniewystępowałozjawisko
dublowaniaurzędów(wXVw.drugimarszałekidrugipodskarbi,przed
poł.XVIIwdrugichorąży,2hetmanów,2referendarzy–ażdo1764r.,
kiedyprzybyłdrugisekretarzkoronny),wynikającezkonieczności
zastępowanianieobecnegourzędnikaorazujednoliceniahierarchiikoron-
nejilitewskiejpo1569r.
4.1.UrzędyWielkiegoKsięstwaLitewskiego
TakżeurzędycentralneWielkiegoKsięstwaLitewskiegopowstawały
zurzędówdworuwładcy(hospodara),alepóźniejodkoronnych(od
XIVw.)–stądteżichrozwójtrwałdłużej(do1764).Wczasachunii
personalnejKoronyiLitwydworskieurzędylitewskietworzonopod
wpływemtradycjipolskiej,natomiastpouniilubelskiejbywałoodwrotnie
–np.urządłowczegonadwornegopojawiłsięwWielkimKsięstwie
znaczniewcześniejniżwPolsce.
Zespecyfikilitewskiejwynikałyodmiennościwhierarchiiuznaniowej
urzędów,ichkompetencjachorazzasadachnominacjiosóbświeckich
iduchownych.Międzyinnymiw(od2.poł.XVIw.)podskarbiowiewielcy
litewscybylizwyczajowojednocześniepisarzamiwielkimi,cowiązałosię
zprowadzeniemprzeznichwłasnejkancelarii.Wkancelariilitewskiej
pozycjaiwpływyduchownychrzymskokatolickichbyłysłabszeniż
wKoronie(niebyłozwyczajusprawowaniaprzezduchownegojednego
zpieczętarstw,dopierowXVIIIw.wprowadzonogoprzynadawaniu
sekretarstw).DopierowkońcuXVIIiwXVIIIw.,wramachtzw.koekwacji
koekwacja
(łac.coequatio),czyliporównaniaprawihierarchiiurzędniczejpolskiej
ilitewskiej,powołanowWielkimKsięstwiesekretarzyduchownych(1670)
iświeckich(1764).
4.2.Hierarchiaurzędówcentralnych
Wtymsamymczasieporazpierwszyopisanohierarchięurzędów
centralnychiministeriów,aściślej:porządek,wjakimosobypiastującete
urzędymiałyzajmowaćmiejscawczasieuroczystościoficjalnych(1768).
Podczasgdykonstytucjasejmu1569r.sytuowałaministrówwsenacie
dopieronakońcu,pokasztelanachdrążkowych–zgodniezhierarchią
uznaniową,sytuującąurzędyziemskieprzeddworskimi–listaz1768r.
odzwierciedlałaawansministrówwciągu200lat:terazwystępowalipo
biskupachiwojewodach,przedkasztelanamiwiększymi.
83
