Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Kanclerzipodkanclerzy(koronnyilitewski)dysponowaliszerokimi
kanclerzipodkanclerzy
kompetencjamiwzakresiepolitykiwewnętrznejisprawzagranicznych,
kontrolowaliponadto(od1504)zgodnośćzprawemaktówwychodzących
zkancelariikrólewskiej.Obowiązywałazasada,żegdyjedenzkanclerzybył
duchownym,drugimusiałbyćosobąświecką.Kanclerzompodlegałpersonel
kancelarii:sekretarzwielki,sekretarzeipisarze(notariusze).Kancelaria
prowadziłaksięgikanclerskieipodkanclerskiezwaneMetrykąKoronną
iMetrykąLitewską.Kanclerzprzewodniczyłnasądachasesorskich.
Podskarbikoronnyipodskarbinadwornyjakojegozastępcazarządzali
podskarbikoronny
skarbemkrólewskim;pozatympodskarbinadwornyadministrował
ipodskarbinadworny
wydatkaminapotrzebykrólaijegodworu.Podskarbiowierozliczalisięze
swychfunkcjiprzedsejmem,przedstawiająctzw.rachunkipodskarbińs-
ministrowie
kie.NajwyższychurzędnikówRzeczypospolitej(ministrów)uzupełnili
referendarze:duchownyiświecki,powołanidoprowadzeniaspraw
wsądachkrólewskichiuczestniczącywobradachsenatuzgłosem
doradczym(od1569).
UrzędyministerialnewRzeczypospolitejukształtowałysięwskutek
konflikt
praktykiuświęconejprzeztradycję.Piastującyjeludzieświeccyiduchowni
interesów
–awięcreprezentującyinteresypaństwaiKościołarzymskokatolickiego,
państwaiKościoła
któreniezawszebyłyidentyczne–kierowalisięczęstobardziejwłasnymi
ambicjaminiżdobrempublicznym,awdodatkuodmomentunominacji
bylipraktycznienieusuwalni.Obateczynnikiuniemożliwiałyprzekształ-
cenieministrówRzeczypospolitejwkolegialnyorganzarządupaństwem
–gabinetskładającysięzwyznaczanychprzezmonarchówiprzednimi
odpowiedzialnychfachowychurzędnikówookreślonychkompetencjach
–typowyorganzarząduwpaństwachscentralizowanychwkońcuXVII
iwXVIIIw.
4.5.Próbymodernizacjizarząducentralnego
zaWettinów
Próbymodernizacjicentralnegozarządupaństwempodjętowokresieunii
RzeczypospolitejiSaksoniizapanowaniaWettinów.Poobjęciutronu
przezAugustaII(elektorasaskiegoFryderykaAugusta)potrzebazapew-
nieniajednolitegozarządupaństwaorazchęćuniezależnieniasięwładcy
tajnakancelaria
zarównoodsejmupolsko-litewskiego,jakodstanówsaskich,doprowa-
pokojowa
dziładoutworzeniawSaksoniitajnejkancelariipokojowej(1698),zktórej
później(1704–1706)powstałTajnyGabinet,składającysięzministrów
TajnyGabinet
saskichpowoływanychprzezwładcębezporozumieniazestanamido
kierowanianajważniejszymisprawamiwelektoracie,awpraktycetakże
wRzeczypospolitej.JednocześniefunkcjonowałanadalTajnaKancelaria
(TajneKonsylium)stanowiącapoprzednioorgandoradczyelektora.
86
