Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wobecniektórychurzędówobowiązywałytzw.incompatibilitas,czyli
zakazykumulacji
zakazykumulacjiurzędów.Najważniejszeznich,stosowanedonajwyż-
urzędów
szychurzędówświeckich,tozakazyłączeniaurzędówmarszałkaipod-
skarbiegoorazwojewodylubkasztelanazdygnitarstwami(1565),woje-
wodyikasztelanazestarostwemgrodowym(zwyjątkiemkrakowskiego,
od1537)–ograniczonedoKorony,orazłączeniatychurzędówzziems-
kimiwswoimwojewództwie(1562)ikumulacjiwjednymrękudwu
starostwgrodowych(1562–1563).WKoroniezakazanotakżełączenia
urzęduziemskiego(zwyjątkiempodsędkaziemskiegood1658)igrodz-
kiegowswojejziemi(1550),atakżeurzęduburgrabiegokrakowskiego
zkasztelanią,jakimkolwiekurzędemziemskimidygnitarstwem
(1562–1563).Wstosunkudourzędówduchownychobowiązywałyzakazy:
łączeniawiększościbiskupstwzgodnościąkanclerza(1504),arcybiskupst-
wa(zwyjątkiemlwowskiegood1638)zdrugimbiskupstwem;biskupstwa
zopactwemlubprobostwem(od1605).
Inkompatybilia,forsowaneprzezruchegzekucyjny,miałyzapobiec
przekształceniusięurzędniczejelitywoligarchięiumocnićzasadę
szlacheckiejrówności.Wpraktyceutrudniałytakżewładcomtworzenie
własnychfakcjiwewnątrzmagnaterii.
Wzakresieograniczaniakumulacjidygnitarstwpaktakonwenta
AugustaII(1699)iStanisławaAugusta(1764)wprowadziłyzasadę,żekról
niepowiniennadawaćkilkuurzędówministerialnychczłonkomjednego
rodumagnackiego.Byłatospóźnionapróbaograniczeniadominacji
wielkichpanów,monopolizującychwładzęcentralnąwswoichrękach.
5.4.Sprzedażurzędów
ZnanajużwXVIw.praktykasprzedażyurzędówrozkwitławdwu
następnychstuleciach,obejmującurzędyoddygnitarstwdoziemskich,
atakżestopnieoficerskie.Urzędysprzedawałkról,króloweidygnitarze
dworscy.Takżeurzędnikpiastującyfunkcjęodstępowałjączęstoza
rekompensatąpieniężną,alezazgodąkróla.Nabywanoszarżeoficerskie
dlanieletniegosynaczynawetniemowlęcia.Zdrugiejstronysprzedaż
urzędudawałanierazrezygnującejzniegoosobiezaopatrzenienastarość,
zastępującdzisiejsząrentęinwalidzkączyemeryturę.
5.5.Administracjapaństwowa
aprywatna
urzędnicyprywatni
Wstosunkudoludnościchłopskiejwdobrachprywatnychfunkcje
ipaństwowi
administracjipaństwowejsprawowaliurzędnicyprywatni(dominialni),
90
