Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
PSYCHOLOGIAZŁA:SYTUACYJNEPRZEMIANYCHARAKTERU
30
cieli
7
.WAngliidwóchdziesięcioletnichchłopcówporywazcentrumhandlowegodwulet-
niegoJamieBulgeraizzimnąkrwią,brutalniegomorduje.WPalestynieiIrakumłodzi
mężczyźniikobietydokonująsamobójczychzamachówbombowych.Wwiększościkra-
jóweuropejskichpodczasIIwojnyświatowejwieluludzibroniłoŻydówprzednazistami,
pomimożewiedzieli,iżgdybyzostaliprzyłapani,zostalibyzabiciwrazzeswoimirodzina-
mi.Wwielukrajachludzieryzykująponiesieniemosobistychstrat,ujawniającniespra-
wiedliwośćiniemoralnezachowaniaprzełożonych.Dlaczego?
Osobypochodzącezkulturzorientowanychindywidualistycznietradycyjnieszukają
odpowiedziwludzkimwnętrzu–wpatologiilubbohaterstwie.Współczesnapsychiatria
zorientowanajestdyspozycyjnie.Podobniepsychologiaklinicznaipsychologiaosobowo-
ściorazmetodyjejpomiaru.Większośćnaszychinstytucjiprzyjmujetakipunktwidze-
nia,włączającprawo,medycynęireligię.Wedługtychzałożeń,winy,chorobyorazgrzechu
szukaćnależywosobiewinnej,chorejbądźgrzesznej.Swojąpodróżkuzrozumieniuza-
czynająoniodpytaniaDKto”:DKtojestzatoodpowiedzialny?”,DKtosiędotegoprzyczy-
nił?”,DKtojesttemuwinny?”orazDKomunależyprzypisaćzasługi?”.
Psychologowiespołeczni(doktórychsięzaliczam),dążącdozrozumieniaprzyczyn
niezwykłychzachowań,woląunikaćdokonywaniaatrybucjiwewnętrznych.Preferują
rozpoczynanieswoichposzukiwańodzadaniapytaniaDJak”:DJakiewarunkimogłyprzy-
czynićsiędodanychreakcji?”,DJakieokolicznościmogłymiećwpływnazachowanie?”,
DJakwyglądałasytuacjazperspektywyosóbwniejdziałających?”.Psychologowiespo-
łecznipytają:DDojakiegostopniadziałaniajednostkimogąwynikaćzczynnikówze-
wnętrznychwstosunkudoosobydziałającej,zezmiennychsytuacyjnychorazprocesów
środowiskowychspecyficznychdladanejsytuacji?”.
Podejściedyspozycyjnemasiętakdosytuacyjnego,jakmedycznymodelzdrowiado
modeluzdrowiapublicznego.Medycznymodelkażeposzukiwaćźródłachoroby,dolegli-
wościlubniesprawnościwewnątrzosobyniądotkniętej.Odwrotnietwierdząbadacze
zdrowiapublicznego,którzyzakładają,żenosicielechoróbwywodząsięześrodowiska
stwarzającegowarunkisprzyjającerozprzestrzenianiuchoroby.Czasamiosobachorasta-
nowiproduktkońcowypatologiiśrodowiskowej,która,jeżeliniezostaniepowstrzymana,
będzieprzenosićsięnainnych,niezależnieodpróbpoprawyzdrowiajednostki.Naprzy-
kład,przypodejściudyspozycyjnymdziecko,któreprzejawiaproblemyznauką,może
zostaćpoddaneszeregowizabiegówmedycznychibehawioralnychwceluprzezwycięże-
niatychtrudności.Leczwwieluprzypadkach,wszczególnościwśrodowiskachludzi
biednych,problempowodowanyjestwdychaniemołowiuzfarbłuszczącychsięnaścia-
nachmieszkańkomunalnych,adodatkowopogarszagoubóstwo–otopodejściesytuacyj-
ne.Tekonkurencyjneperspektywyniestanowiąjedynieabstrakcyjnychwariantówanaliz
teoretycznych,leczprowadządoskrajnieodmiennychsposobówradzeniasobiezproble-
mamispołecznymiiosobistymi.
Analizytegorodzajumająznaczeniezwłaszczadlatychwszystkichznas,którzy,jako
intuicyjnipsychologowie,spędzająwiększośćswojegożyciapróbujączrozumieć,dlaczego
ludzieczyniąto,coczynią,orazjakmożnaichzmienić,bybylilepsi.Wkulturachindywi-
dualistycznychrzadkościąjestosobanieskażonanastawieniemdyspozycyjnym,
przejawiającymsięwposzukiwaniuzawszewpierwszejkolejnościmotywów,cech,genów
iosobistychpatologii.Próbującwyjaśniaćprzyczynyludzkiegozachowania,większość
