Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
PIERWSZYOKRESFILOZOFIINOWOŻYTNEJ
1.Z
DOKTRYNSTAROŻYTNYCH
posługiwałasięwszystkimi,zwyjątkiemsceptycy-
zmu,któryniemiałwniejzastosowania,iepikureizmu,który,zewzględunaswójme-
chanistycznycharakter,obcybyłumysłomrenesansowym.Posługiwałasięwięcideali-
zmem
Platońskim,
finalizmem
Arystotelesowskim,
stoickim
panteizmem,
dynamizmemjońskim,neoplatońskąmetafizyką;stosowałatedoktrynybądźwe
względnejczystości,bądźłączącjewprzeróżnychamalgamatach.
2.Z
TRADYCJIŚREDNIOWIECZNEJ
renesansowafilozofiaprzyrodyzwalczałaortodok-
syjnąscholastykę,natomiastczerpałaobficiezespekulacjimistycznychipanteistycz-
nych,korzystałazAwerroesaiAwicenny
,zEriugenyiEckharta.Głównympośred-
nikiemmiędzyśredniowieczemanowąfilozofiąprzyrodybyłMikołajKuzańczyk.
Niektóredoktrynystarożytne,zwłaszczametafizykęneoplatońską,Odrodzenieznało
mniejzbezpośrednichźródeł,awięcejzpismśredniowiecznych,gdziejeznajdowało
wpostaciprzystosowanejjużdowymagańchrześcijańskich.Tradycjaśredniowiecznaze
swymreligijnymzabarwieniemzostałażywawrenesansowejfilozofiiprzyrody,która
rościłasobiepretensjedopoznawanianietylkoprzyrody,alepoprzezprzyrodęiBoga.
3.Z
NOWEGOPRZYRODOZNAWSTWA
ważnebyłydlafilozofiizwłaszczazdobyczena
poluastronomii,przedewszystkimte,któreosiągnąłKopernik.Wyliczeniaastrono-
micznedoprowadziłygodoparadoksalnegoobrazuświata,zupełnieinnegoniżten,ja-
kiwytwarzanaturalnapostawaumysłu.Dotegoobrazuświatatrzebabyłodostosować
pojęciafilozoficzne;tobyłozadanie,jakiepostawilisobierenesansowifilozofowieprzy-
rody,zwłaszczaBruno.ToteżdataukazaniasiędziełaKopernikajestważnanietylkodla
astronomii,aleidlafilozofii.
ODMIANY.Renesansowafilozofiaprzyrodymiaładwiegłówneodmiany:byłabądź
czystoteoretycznaizabiegałatylkoopoznanieprzyrody,bądźteżstawiałaso-
bierównieżcelepraktyczneizabiegałaozapanowanienadprzyrodą.Pierwsza
byłametafizyczną,drugamagicznąteoriąprzyrody.PierwszarozwijałasięweWłoszech,
drugaraczejnaPółnocy
.
A)Przedstawicielemmagicznej,okultystycznejodmianybyłParacelsus
(TeophrastusBombastuszHohenheim,latynizującyswenazwiskonaParacelsus,
1493–1541),lekarzzzawodu,cudotwórcazaspiracyj.Pierwsząjegoteząbyłwitali-
stycznypogląd,żewkażdejistocietkwiodrębnazasadażycia(nazywałją„archeusem”);
warcheusieleżykluczprzyrody,iktogopozna,tenposiądziesposóboddziaływaniana
przyrodęiprzekształcaniajejdowolnie;wszczególnościwszelkieskutecznedziałanie
lekarskiepoleganawzmacnianiuarcheusa.DrugąteząParacelsusabyławzajemnaza-
leżnośćwszechrzeczy.Zależnośćtaczyni,żedziałającnajednąrzecz,możemyosiągnąć
zmianywinnych.Tezataprowadziładoprzyjęciajednorodnościrzeczy,cobyłospra-
wąowyraźnymznaczeniufilozoficznym.ZamierzeniaParacelsusabyłymagiczne,ale
metodanaogółempiryczna:jakrzeczydziałająijaknaniedziałaćnależy,tegoniepo-
dobnawydedukować,totrzebadoświadczeniemsprawdzić.Ztegopowodumagiczna
