Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
18
PIERWSZYOKRESFILOZOFIINOWOŻYTNEJ
(1562–1632),PortugalczykzamieszkaływTuluzie,któregodziełonosiłotytułTractatus
demultumnobilietprimauniversaliscientiaquodnihilscitur.
WXVIIwiekusceptycznemuhumanizmowidałodmiennąpostaćLaRoche-
foucauld:ontakżeobserwowałczłowieka,trzeźwo,bezzłudzeń,alejużniepogodnie,
jakMontaigne,leczzgoryczą,bezlitośnie,odsłaniającjegoprzywary.
FranciszekVI,książędelaRochefoucauld(1613–1680)brałdługoudziałwe
wszystkichintrygachirozgrywkachdworskich,alebezpowodzenia.Tłumaczonoto
tym,żenaturajegobyłanazbytzłożona,bydziałalnośćjegomogłabyćskuteczna:pycha
kłóciłasięwnimzambicją,namiętnośćzwyrachowaniemegoisty,inteligencjawstrzy-
mywaładziałalnośćwoli.Zczasemwycofałsięzpolitykidożyciaświatowego,apotem
docorazmniejszegogrona.Obserwacjenadludźmiformułowałwpostacikrótkich,
ostrychzdań.Wydałjew1665r.pt.Maximes.
Wskazywałyonegłównienajedno:nasłabośćipróżnośćczłowieka,najegoego-
izm,interesownośćipodleganienamiętnościom.Dawałydozrozumienia,żeniemalu-
dzidobrychaniuczciwych.Chociażbybyłypozorycnoty,tonadniejestzawszeprze-
wrotność.„Przywarywchodząwskładcnót,jaktruciznywskładlekarstwa”.„Nieraz
wstydzilibyśmysięnaszychnajpiękniejszychpostępków,gdybyświatznałichpobudki”.
Spełniamynajczęściejswójobowiązekprzezpróżniactwoinieśmiałość,akładziemyto
narachunekswejcnoty.Siłynaszegocharakterusąbardzosłabe:umiemyznosićcierpie-
nia,ale—cudze.Panujemynadprzeszłościąiprzyszłością,ale—teraźniejszośćpanuje
nadnimi.Nawetto,cowyglądawnasnadobro,niezawszejestdobrem,awkażdym
razieniejestczystymdobrem.„Wszystkowżyciuzawieradobroizło”.
Marnośćczłowiekabyłajednymprzewodnimmotywemtegopisarza.Adrugim
byłaprzypadkowość,irracjonalnośćlosów.„Losszczęściaikaprysrządząświatem”.
Maksymyniebyłypozbawioneznaczeniamoralnegoiwychowawczego:zrywały
znaiwnością,nieuzasadnionymoptymizmem,hipokryzjąwrozumieniuczłowieka.Na
raziejednakwywołałyoburzenie—prawietakwielkiejakzainteresowanie.Znalazły
wszakżerównieżsprzymierzeńców,międzyinnymiwkrańcowymprądziereligijnym,
wjansenizmie:janseniścipowoływalisięnaniejakonadowód,żeczłowiekjesttakąni-
cością,iżsamnieznajdziesobieratunku,żepotrzebujełaski,pomocyBożej,religii.
Sceptycznyhumanizmpozostałwtradycjifrancuskiej.WXVIIwiekudopodob-
nychwynikówdoszedłJ.deLaBruyèrewswychCharakterach(1687).WXVIIIwie-
kugłównymprzedstawicielemtegoprądubyłWolter,aChamfortwanegdotachwyra-
żałtęsamąkoncepcjęczłowieka,coLaRochefoucauld.
III.FRANCISZEKSALEZYITEOLOGOWIE-HUMANIŚCI.Humanizm
chrześcijańskibyłprzeciwieństwemhumanizmuMontaigne,a:byłpełenwiary,jaktam-
tensceptycyzmu,miałtyleżoptymizmu,cotamtenpesymizmu,wyłoniłsięzreligijnej
koncepcjiświata,jaktamtenzdoczesnej.Alewreligiistanowiłmotywdotądrzadki,
abędącywyrazemnowychczasów.IdlaOdrodzenianiemniejjesttypowyniżtamtepo-
staciehumanizmu.GłównymjegoprzedstawicielembyłFranciszekSalezy.
