Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
6.Redukcjonizmireduktywizmaproblemswoistościpoznanianaukowegowpsychologii
Samafascynacjafizjologicznączyneurofi-
zjologicznąstronąbadańpsychologicznychnie
jestniczymnowymwhistoriinaszejdyscypliny.
Nowe,taknaprawdę,jestjedyniedośćprecyzyj-
neinstrumentarium.Jeżelijednakzapoznamysię
zhistoriąnauki,tosięokaże,iżfakt,żepojawia
sięjakieśnoweurządzeniepomiarowe,niejest
niczymosobliwym.Ważnejednakjestto,coza-
akcentowałFrançoisJacob(1973,s.32):
[...]abyprzedmiotbyłdostępnydlaanalizy,nie
wystarczadostrzeżeniego[Jacobposłużyłsięprzy-
kłademznaczeniamikroskopuwbadaniachbiolo-
gicznych–J.B.].Trzebajeszcze,byjakaśteoriaby-
łagotowanajegoprzyjęcie.Wwymianiemiędzy
teoriąadoświadczeniemteoriazawszezaczyna
dialogjakopierwsza.Toonawyznaczapostaćpyta-
nia,awięcrównieżgraniceodpowiedzi.Jakmówił
Pasteur,Uprzypadeksprzyjatylkoumysłomprzy-
gotowanym”.UPrzypadek”znaczytu:spostrzeżenie
zrobionebezzamiaru,niegwolisprawdzeniateorii,
którapozwalainterpretowaćtentrud.
Jeżelizatemometodologicznympoziomieda-
nejdyscyplinynaukowejstanowim.in.precyzja,
zjakąudzielaonaodpowiedzinaformułowane
pytania,toniewątpliwieneuronauka–dziś–wspi-
nasięnajejszczyty.Trzebajednakzapytać:Aco
zapomocątakskomplikowanejidrogiej(zob.
Winkielman,2006)weksploatacjiaparaturysię
bada?Najakiepytaniaudzielasiętakprecyzyj-
nychodpowiedzi?ZperspektywyUnaszegopo-
dwórka”,zapytajmy:Czyrzeczywiścienastąpił
–zasprawąbadawczychdokonańnaukomózgu
–przełomteoretycznywpsychologii3?Wkontekst
jakiejteoriitenowedaneempirycznesięwpisują?
3Możnaspróbowaćocenićzaawansowaniewrozwoju
takiej,stosunkowomłodej,dyscyplinynaukowej,jakąjest
neuronauka.Chciałbymwtymceluodwołaćsiędoperio-
dyzacjizaproponowanejprzezSławomiraMagalęiLeszka
Nowaka(1985).Wyróżnilioniczteryokresyrozwojunauki,
metodnaukowychifilozofiinauki:U1)okresspekulatywny
(prenaukowy),2)okresempirystyczny(naukaniedojrza-
ła),3)okresempiryczno-idealizacyjny,4)okresteoretycz-
no-idealizacyjny”(s.28).Jeślichodziojejzaawansowanie
teoretyczno-metodologiczne,toznajdujesięonawokresie
przejściowym–międzyokresemempiryczno-idealizacyj-
nym(dogłosudochodzistrategiaidealizacyjno-konkretyza-
cyjna;szukasięistoty,któraniejestbezpośredniodostęp-
naobserwacjiempirycznej–taknp.postępowałGalileusz)
aokresemteoretyczno-idealizacyjnym(charakterystyczne
jestto,żebudowazłożonychsystemówtwierdzeńidealiza-
cyjnychpoprzedzaUrzeczywistośćempiryczną”).Jaksądzę,
wdziałalnościbadawczejprowadzonejnapoluneuronauki
możemyjeszczeznaleźć,takcharakterystycznedlaokre-
syempirystycznego,Uzbieractwo”(żeprzywołamcytowaną
wcześniejwypowiedźZ.J.Kowalika)–tu:danychocharak-
terzelokalizacyjnym.
EntuzjaściUnowej”psychologiispodznaku
neuronaukiprzypominająmikogoś,ktodostałdo
rękinoweijeszczebardzo,bardzodrogienarzędzie
(tylkogarstkaUwybrańcówbogów”madoniegodo-
stęp!)igorączkowostarasięUcoś”nimpomierzyć.
Niepodzielamoptymizmuneurokognitywistów,że
udasięimnarzucićnowyporządekteoretyczny
imetodologiczny,żezdołajązredukowaćpsycholo-
giędoneuronaukipoznawczejczydoneuronauki
poprostu.Uważamnatomiast,żepsychologowie
powinnikorzystaćzustaleńbadawczychneuro-
nauki(takjakodlatkorzystajązwynikówdostar-
czanychprzezinnenauki–socjologię,informaty-
kę,fizjologię,genetykę,neurologięitp.)ipowinni
stosowaćnowemetody(chociażbytechnikiobra-
zowaniamózguczyanalizygenomu),aledoroz-
wiązywaniarzeczywistych,anieurojonychproble-
mówbadawczychpsychologii.Tazaśnieogranicza
siętylkodoszukaniadeterminantwzbiorze–jak
toująłjedennajwybitniejszychświatowychbada-
czytemperamentu,JanStrelau(2006,s.40–41)–
Uzmiennychneurofizjologicznych”:
Współcześniepanujesilneprzekonanie,żezaczęść
różnicindywidualnychwzachowaniuodpowie-
dzialnesągeny.Uczeniniepotrafiąjednakodpo-
wiedziećnapytanie,któretogenyijakieinterakcje
zachodzącemiędzynimiodpowiadajązato,żena
przykładktośjestekstrawertykiem,ktośinnyintro-
wertykiem.[...]Taksamojestzpsychologią.Tuteż
koncentrujemysięnaokreślonejzmiennejneuro-
fizjologicznejigdyniąmanipulujemy,dochodzido
zmianyzachowaniaczywręczcechy.Wnioskujemy
wtedy,żetowłaśnieonaodpowiadazadanące-
chę.Tymczasemokazujesię,żejesttotylkojedna
zcząstekskomplikowanegosystemuitaknaprawdę
wciążnieznamyodpowiedzinapytaniadotyczące
nietyleposzczególnychelementówtegosystemu,
cointerakcji,którepomiędzynimizachodzą.[...]
Moimzdaniemjednymzważniejszychustaleńjest
to,żegenyniedeterminująbezpośrednionaszego
zachowaniaorazżenieprawdopodobnieważna
iniedocenionawkształtowaniuosobowościjest
rolaśrodowiska(wyróżnienie–J.B.).
Uważamdokładniecośprzeciwnegoaniżeli
cytowanywyżejZ.J.Kowalik,żezredukowanie
psychologiidofizykiczynaukomózguoznacza-
łobyprawdziwykrespsychologiijakosamodziel-
nejdyscyplinynaukowej.Oznaczałobytotakże,że
musiałabysięwyłonićUnowa”(awjakimśsensie
Ustara”)psychologia,nieodwracającasiępleca-
midocałegokontekstuspołeczno-kulturowego,
wktórymorganizmbiologicznystajesięczłowie-
21
