Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
HUMANIŚCI
17
Alezdrugiejstronydoświadczenieprzekonałogo,żemimoswąróżnośćizmiennośćlu-
dziemajątęsamąnaturę,tesamenaturalneinstynkty.Tobyłagranicajegowariabilizmu
iindywidualizmu.
Życieludzipodlegapewnymprawom.Niesątojednakprawaabsolutneinie-
zmienne.Sąwyrazemraczejzwyczajuniżwieczystejprawidłowościisprawiedliwości.
Isądził,żetakbędziezawsze:przyszłeprawabędąteżprawamizwyczajowymi,niena-
leżywięcłączyćzbytwielkichnadzieizichrealizacją.Wyprowadzałstądkonsekwencje
praktyczne:zasadytolerancjiiwyrozumiałości.Aletakżezasadykonserwatyzmu:nie
wartorobićzamieszanianaświecienowymiideami.Ikwietyzmu:niemaidei,dlaktó-
rychwartoinnychzabijaćlubdaćsięsamemuzabić.Bowogóleideeniesąbardzoważ-
ne,ważnajesttylkorzeczywistość.
Mimosceptycznenastawienierozumbyłdlańmiarąprawdy.Byłwtymwzględzie
poprzednikiemKartezjuszaicałegonowożytnegoracjonalizmu.Jeśliniebyłototakwy-
raźnewjegopoglądachteoretycznych,tobyłowpraktycznych:westetycepięknoutoż-
samiałzprawdą,wpolitycedobro—złademipraworządnością.
Towszystkobyłonowe,przynajmniejwporównaniuzdługąpoprzedzającąepoką;
byłowręczprzeciwieństwemśredniowiecznychpoglądów.Montaigneijegoepokanad
wszystkowyniosłaczłowieka,przyrodę,doczesność,niezależność,rozum.Niechciała
znaćchrześcijańskichzasadwyrzeczeniaipoświęceniasię.Zajęławłaśnieinnyniżchrze-
ścijańskipunktwidzenia.AuMontaigne,aspecjalnieobjawiłosiętowszystko,cowtej
epoceOdrodzeniaipotemdalejwcałejerzenowożytnejbyłoniereligijne,nieśrednio-
wieczne,niechrześcijańskie.Azarazemobjawiłsięwnimduchklasyczny
,starożytny
.
Montaignebył,jakpowiedziano,duchatego„wielkimzbiornikiemwnowychczasach”.
ZESTAWIENIE.WłaściwościąpoglądówMontaigne,abyło:Żeopartebyłynaobser-
wacjiizdrowymrozsądku,nienaspekulacjipojęciowej,tradycjifilozoficznejimeto-
dachuczonych.Żezajmowałsięwyłączniesprawamidoczesnymiiludzkimi(tobyłje-
gohumanizm).Żezadaniafilozofiirozumiałnieteoretycznie,leczpraktycznie:chciał,
bybyłasztukążycia.Żezałożeniemjegobyło:przyjemnieżyćtojestjedynedobro(to
byłjegoepikureizm).Żenienależyzagłębiaćsięwniepewneiniewydajnesporyteore-
tyczne(tobyłjegosceptycyzm).Żeprzyrodajestwzoremdlaczłowiekaijegosztukiży-
cia(tobyłjegonaturalizm).Żeostatecznąmiarąprawdyjestrozum(tobyłjegoracjo-
nalizm).Żeróżneprawdyiprawasątylkorzeczązwyczaju(tobyłjegorelatywizm).Iże
nienależypotępiaćprawludzkichaniteżwysilaćsię,byulepszaćwłasne(tobyłajegofi-
lozofiapraktyczna,jegoideatolerancjiikonserwatyzm).
NASTĘPCY.Montaigneoddziałałprędkoisilnie.Samaformaliterackajegodzieła
znalazłanaśladowców:Baconnawzórjegopisałrównież„eseje”.Ataksamooddzia-
łałaitreść.PiotrCharron(1541–1603)wDelasagesse(1601)podjąłjegowywodyiwy-
łożyłpedantycznieischolastycznie;usiłowałprzytymprzedstawićsceptycznąfilozofię
jakozgodnązchrześcijaństwem.SceptycznepoglądyrozwijałteżFranciszekSanchez
