Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WSTĘP
XXII
Poważniejszekonsekwencjeprzyniósłtowarzyszącyzmianomdemogra-
ficznymproblemnarodowy.PoczątkowoPolacymieliprzeciwsobiepaństwa
zaborczeiichsystemypolityczno-administracyjne.WpołowieXIXw.doszedł
dotegootwartykonfliktnarodowypolsko-niemieckiwzaborzepruskimipol-
sko-rosyjskipodwładzącarską.Równocześnierozwójświadomościnarodowej
ludnościruskiej(ukraińskiej),białoruskiejilitewskiej,anastępnieichaspira-
cjepolityczne,ujawniałylicznepłaszczyznyantagonizmuzPolakami.Nanowo
stawałopytanie–„jakaPolska?”OdprzysięgiTadeuszaKościuszkiwKrakowie
w1794r.popowstaniestyczniowe1863wyruszanodowalkipodhasłem
wolności,całościiniepodległościRzeczypospolitejwgranicachz1772jako
państwademokratycznego.Wlatachpopowstaniowychwpolskichkręgach
patriotycznychpanowałonadalpowszechneprzekonanie,żetylkoPolskaod-
budowanawgraniachprzedrozbiorowychbędziezdolnadoutrzymaniasamo-
dzielnegobytumiędzyRosjąaNiemcami.Stałotowsprzecznościzaspiracjami
niepodległościowymiUkraińcówiLitwinówiwywoływałocorazsilniejsze
antypolskiereakcje.Proponowaneprzezstronępolskąrozwiązaniafederacyjne
byłyodrzucane,boodbieranojejakojedyniełagodniejsząformępolskiej
dominacji.Programgranicz1772r.zwracałsięzatemprzeciwPolakom,któ-
rychtraktowanojako„domowychwrogówbliższych”,narodykresoweniesta-
nowiłyzatemsprzymierzeńcówwwalcezcaratemizamiastporozumienia
iwspółdziałaniarozpoczynałasięwalka.
Zmieniałsięstopniowopolskiobszaretnicznywyznaczanyzasięgiem
języka.WXIXstuleciunaKresachWschodnich–podnaciskiemrepresji,
wwynikudeklasacjiszlachtyorazasymilacjiwmasieludnościukraińskiej,
białoruskiejilitewskiej–„kurczyłasię”polskość,widoczneteżbyłyskutki
rusyfikacji.Narubieżachzachodnichipółnocnych,wWielkopolsceinaPo-
morzuGdańskim,czyniłapostępygermanizacjaiosadnictwoniemieckie.
WtymsamymczasieodżyłaiumacniałasiępolskośćnaGórnymŚląsku,na
MazurachiKaszubach,naŚląskuCieszyńskim.
*
Społeczeństwopolskieprzeszłogłębokątransformację.RosłaliczbaPolaków
świadomychswychnarodowychinteresów.Przyjmujesię,żewkońcuXVIIIw.
polskąświadomośćnarodowąmiałotylko20%etniczniepolskichmieszkań-
ców,którzyczulisięobywatelamiRzeczypospolitej.Odpowiadałotoliczebno-
ściszlachty(do10%ogółumieszkańców)iczęścimieszczaństwazwiększych
miast.WiększośćludnościwiejskiejdopołowyXIXw.nieidentyfikowałasię
zpolskością.Samichłopizwalisięmazurami,apojęcie„Polak”byłosynoni-
mempanaioznaczałonieomalobelgę.Przeduwłaszczeniemchłopskiehory-
zontyograniczaływiejskieopłotkiiprzymuspańszczyźniany.Przytymzaborcy
