Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WSTĘP
XXIV
częścipolskichelit.Obanurtywspółistniałyprzezcałyokresniewoli.Kon-
spiratorzywykorzystywalilegalnemożliwościwzmocnieniaruchu,alegalistom
zdarzałosiękonspirować.Wkażdymzzaborówwarunkibyłyodmienne,
wszędzienarzuconeprzezwładze.Polacydążącdoniepodległościstanowili
znaturyrzeczyczynnikodśrodkowy.Traktowaniteżbylijakowrogowie.Tylko
wGalicjiwokresieautonomiimoglikształtowaćwłasneżyciepolityczne
ikulturalnewramachkonstytucyjnejmonarchiihabsburskiej.
WpoczątkachXXw.niebyłojużniebezpieczeństwa,żemiejscepoli-
tycznegonarodupolskiegozajmie„etnicznagrupa”.Polakówspajałaświa-
domośćwielkiejprzeszłości,język,literatura,kultura,religia,aspiracjeelit.Ale
równocześniepogłębiałysięróżnicemiędzyKrólestwemaWielkopolskąiGali-
cją.Ziemiepolskiezostaływłączonedopaństwwrogichpolskiejtradycjihisto-
rycznej,kulturalnejigospodarczej.Niebyłytostosunki„sąsiedzkie”(nawet
wwypadkuAustrii),alebezwzględnieegzekwowanejpodległości.Międzytrze-
maczęściamiPolskizostałyprzerwanewięzigospodarcze,aichrozwójbył
uzależnionyodekonomicznychinteresówpaństwzaborczych.Zaboryintegro-
wałysięzmetropoliamigospodarczo,finansowo,komunikacyjnie.Itak,wKró-
lestwiewkońcuXIXw.uważano,żezwiązekzCesarstwemjestwarunkiem
koniunkturydlaprzemysłu,azerwaniepodległościprzyniesieklęskęgospodar-
czą.Rzekomypragmatyzmekonomicznyprowadziłnamanowcepolityczne.
Wzaborachpruskimirosyjskim15mlnPolakówniemiałopolskich
szkół,apolskadziałalnośćoświatowabyłatraktowanajakozbrodniaprzeciwko
państwu.Po1795r.Rosjanietrzykrotnie(1794,1831,1863)programowoniszczy-
lipolskieszkolnictwoorazinstytucjenaukoweiwywozilizbiorybiblioteczne.
Mecenatspołeczeństwa,przybrakuwłasnejpaństwowości,niemógłzrekompen-
sowaćstrat–właśniewkońcuXIXstuleciapowstałydysproporcjewrozwoju
społecznym,edukacyjnym,gospodarczymicywilizacyjnymmiędzyPolakami
anarodamirozwijającymisięwramachwłasnychpaństw.Zaważyłotona
chłodnymstosunkudoPolskiczęścieliteuropejskichwchwiliodbudowania
państwowościw1918r.
Czynnyopórniemógłtrwaćdługo,abiernyniezawszebyłkonsekwentny.
Niewolapolitycznapociągałazasobątendencjeprzystosowywaniasię,adaptacji
dosystemurządówzaborczych.Ziemiańscyposesjonaci,zwłaszczanaKresach,
mogliniedostrzegaćcarskichdygnitarzy,aleprzychodziłjednakmomentubiega-
niasięozgodęnazałożenietowarzystwagospodarczego,koncesjęczykontrakt
nadostawędlaarmii,itrzebabyłopójśćdokancelariirządowych.Niejedenteż
zkoniecznościżyciowychlubdlakarieryszedłna„służbęMoskali”.„Prag-
matyczni”PrusacyniedopuszczaliPolakówdosłużbypaństwowej.
Więzyniewolihamowałyrozwójkulturypolitycznej.Władzapaństwowa
byłanietylkoobca,alewręczwroga,awzaborzerosyjskimtakżeniekompe-
tentnaiprzekupna.„Wszaktojużminąłwiek,jaknamtuzMoskwyprzysyłają
