Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WSTĘP
XXIII
staralisięzrobićzchłopapatriotępruskiego,austriackiegoirosyjskiego,„Bartka
Zwycięzcę”,„cesarskiego”.Znaneprzykładywskazują,żeimwcześniejchłopi
uzyskiwaliwolnośćosobistąiziemię,tymszybciejpozbywalisięswej„ce-
sarskości”.Poupływiejednego–dwupokoleńwieśuwalniałasięodpamięci
czasówpańszczyźnianych,coprzyspieszałybezpośredniekontaktyzadmini-
stracjąegzekwującąpodatkiiprzymuswojskowy,germanizacjairusyfikacja,
konfliktynatlereligijnym.Władzezaborcze,chętnieodwołującesiędolojal-
ności„polskichpoddanych”,traciłyoparcienawsiiwdrugiejpołowieXIXw.
polskaświadomośćnarodowastałasięudziałemszerszychmasludowych.Istnia-
łyjednakdużeróżniceregionalneorazwobrębieposzczególnychwarstwspo-
łecznych:odpełnejwśród„warstwoświeconych”–ziemiaństwa,inteligencji
imieszczaństwa,doniskiejwśródmieszkańcówuboższychrejonówkraju.Aprzy
tymdoaktywnejdziałalnościnarzeczniepodległościbyłagotowapoczątkowo
tylkogarść„romantykówsprawy”.Mielionijednakgruntprzygotowany,atego
właśniebrakowało„rewolucyjnymdemokratom”,którzypróbowalipociągnąć
chłopówdopowstaniaodczasówWielkiejEmigracjiporok1863.Nawieśido
robotniczychosiedlimożnabyłojużpójśćnietylkozhasłamiwalkiopoprawę
warunkówżycia,alezprogramemprawpolitycznychiwezwaniemdowalki
owłasnepaństwo.
PierwszapołowaXIXw.upływałapodznakiemkwestiichłopskiej.
Uwłaszczenienierozwiązałowszystkichproblemówprzeludnionejwsi.Po-
wszechnestałysięmigracjewewnętrzneiemigracjazarobkowa.Wrazzpostę-
pującąindustrializacjąpojawiłysięnoweproblemyspołeczno-ekonomiczne:
konfliktmiędzyfabrykantemarobotnikiem–„walkapracyzkapitałem”–
sprawarobotnicza.Ogromnąrolęspołecznąodegrałaemancypacjakobiet.
Rosłarolainteligencji.OświatanapoziomieelementarnymnapoczątkuXXw.
miałajużskalęmasową,choćnadalutrzymywałsięwysokiodsetekanalfabe-
tów.Nowegocharakterunabrałproblemżydowski.Malałaspołeczno-gospodar-
czaipolitycznarolaziemiaństwa,słabłyugrupowaniakonserwatywne,nascenę
wchodziłynowoczesneruchyspołeczneipolityczne:socjalistyczny,ludowy,
narodowodemokratyczny,liberalny,każdyzwłasnymipartiamiocharakterze
ogólnopolskim.Utworzeniemasowychstronnictwipartiizmieniłopolityczny
krajobraznaziemiachpolskich.
*
Utrzymanieodrębnościikształtowaniesięnowoczesnegonarodupolskiego
orazwalkaoniepodległepaństwo–todwanajważniejszezagadnienianaszych
dziejówporozbiorowych.Polskieżyciepolitycznetoczyłosięnadwupłaszczyz-
nach:legalnej,jawnej–woficjalnychstrukturach,oraznielegalnej,tajnej–
wkonspiracjiskierowanejprzeciwwładzomzaborczym,aczęstowopozycjido
