Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
ZIEMIEPOLSKIEPODTRZEMAZABORAMIPO1795R.
humańskiej:chociażbezPolski,jesteśmywPolsceijesteśmyPolakami»”–
pisałKajetanKoźmian,świadekbezpośrednipostawyziemiaństwapolskiego
naWołyniu.Lojalnośćarystokracjiiszlachtyziemiańskiejwymuszałaobawa
outratęmajątków.LudwikOlizarzWołyniazauważał:„Własnośćgruntowa
[...]stajesięnajlepszymzastawemwiernościzbrojnemusamowładcy”.Toteżna
dwórKatarzynyIIudalisięm.in.dwajmłodziksiążętaCzartoryscy:Adam
JerzyiKonstanty,synowieAdamaKazimierza,„generałaziempodolskich”,
jednegoztwórcówKomisjiEdukacjiNarodowejiKonstytucji3maja.Pozwo-
liłotoimnaodzyskaniedóbrnaUkrainie(choćniewszystkich)obłożonych
sekwestremw1792r.
ŚmierćKatarzynyIIwpłynęłanazmianękursuwstosunkudoPolaków.
CarPawełIuwolniłwgrudniu1796r.więźniówpolitycznychzKościuszkąna
czele.Wdomachpolskichprzyjętotozulgą,wygłaszanoentuzjastyczneopinie
ocarze.OpłacalnyhandelzbożemprzezRygęiportyczarnomorskiepopychał
szlachtędorobieniainteresów.Bogataszlachtaziemiańskaumacniałasię
wlojalizmie,żyławdostatkuisamozadowoleniu.„Zabrzmiałyuczty,zabawy,
wesołośćzezbytkiem,nawetiprzepychem,ażdogorszącegomarnotrawstwa”–
wspominałKoźmian.
OstosunkudoRosjiorazupadkupaństwapolskiegorozstrzygałoutrzy-
manieprzywilejówstanowychpolskiejszlachty.Władzecarskiezachowały
ustawodawstwosprzedKonstytucji3maja1791r.–Statutlitewski,któryna
ziemiachWielkiegoKsięstwaLitewskiegoobowiązywałdo1840r.Szlachta
posiadająca(od25poddanych)miałasamorząd,nasejmikachpowiatowych
igubernialnychdecydowałaoniektórychsprawachlokalnych,wybierałaczłon-
kówsądówziemskichigrodzkich(dosprawcywilnychikarnych)orazurzęd-
nikówszlacheckich,wtymmarszałkówpowiatowychigubernialnych,sędziów,
pisarzy,rejentów,asesorów,podkomorzychiwoźnychtakdobrzeznanych
zPanaTadeusza.Mogłateżzwracaćsięzpetycjamidopanującego.
Władzerosyjskienieingerowaływstosunkispołecznenawsi,anawet
wzmocniłypozycjęszlachtywstosunkudochłopów.W1795r.surowonaka-
zanochłopom,by„posłuszeństwowedługdawnychzwyczajów,nieoglądającsię
naprzeszłeuniwersałyKościuszki,pełnili”.Dozwolononasprzedażchłopów
(„dusz”)bezziemi,wprowadzonorosyjskiepoddaństwo–„krepostniczestwo”–
umożliwiająceustalaniewysokościpańszczyznyod„dusz”,anieodziemi,jak
byłowPolsce,conatychmiastspowodowałowzrostrobocizny.Szlachtamiała
monopolnawładanieziemiąipełnięwładzynadchłopem.Niewielkiebyły
próbyoczynszowaniachłopów,jakiumówouwolnieniezpoddaństwa(od1803
prawoowolnychrolnikach),bowówczaschłopipłaciliwyższepodatki.To
otakiejsytuacjipisałAdamMickiewicz:„KiedypanKarpnieboszczyk
włościanwyswobodził,/AMoskalichpodatkiempotrójnymogłodził”.Władze
rosyjskiezdecydowanieodrzuciłyprojektyszlachtyzokręgubiałostockiego
