Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.40.Przewrótsprężyka,atakustonogów
45
dłuższy,gdybywostatniejczęścilotulekkoatleta
rzuciłciężarkidotyłu,cospowodowałobywyrzut
ciaładoprzodu.Środekciężkościukładuskoczek-
-ciężarkinadallądujewtymsamymmiejscu,lecz
lekkoatletajestterazniecoprzednim.
1.39.Skaczącefasolki
Czyjeślimłodadziewczynasiedzącanakocuzło-
żyrazemczteryrogikocaipociągniejemocno
wgórę,możepodnieśćsamasiebie?Oczywiście
nie,chociażznamjedną,którapróbowałazcałych
sił.Jakwięcskaczącefasolkisąwstaniepodska-
kiwać?
Odpowiedź
Fasolkazawierawśrodkurobaka-
larwęmałejćmy-którynajpierwodpychasięod
dolnejczęścifasolki,apotemzderzasięzgórną,
wypychającfasolkędogóry.Siłazewnętrzna(poza
układemrobak-fasolka),którajestodpowiedzialna
zaruch,jestskierowanąwgóręsiłąrobakarozpo-
czynającegoskok.
1.40.Przewrótsprężyka,atak
ustonogów
Jeślistukniemywbokchrząszczasprężyka,któ-
ryleżynaplecach,wyskoczyonwpowietrzena
25centymetrów,wydającwyraźnydźwiękpo-
dobnydokliknięciamyszką.Podczasskokumoże
sięobrócić,więclądujewłaściwąstronądogóry.
Zpoczątkiemruchuwiążesięprzyspieszenie
większeod400g(czyli400-krotneprzyspiesze-
nieziemskie)iwymagaonsiły,którajest100razy
większaodmożliwejsiłymięśnichrząszcza.Skąd
chrząszczbierzetakniezwykłąsiłę,któraniemoże
oczywiściepochodzićzjegonóg,ponieważnapo-
czątkuleżyonnagrzbiecie?Jednązewskazówek
jestdźwięk,ainnąfakt,żechrząszczniemożeod
razupowtórzyćtegowyczynu.
Krewetkarawkabłazen(Odontodactylusscyl-
larus)13atakujeswojąofiarę,szybkoobracając
wjejstronęszczękonóżkę.Szczękonóżkanieude-
rzaofiary,leczwytwarzabąbelkipowietrza,two-
13Opisanytumechanizmpolowaniajesttypowydlainne-
gogatunkukrewetki,nazywanejkrewetkąpistoletową,należą-
cejdorodzinAlpheidae.Rawkabłazenpoluje,przedewszyst-
kimuderzającprzeciwnikaodnóżkami,zwanyminmłotami”,
aopisanytuefektjedyniewzmacniatenatak.
rzącedestrukcyjnąfalędźwiękową,gdybąbelki
naglepękają14.Przyspieszeniezewnętrznegokońca
szczękonóżkimożebyćrzędu10000g.Jakkre-
wetkauzyskujetakieprzyspieszenie?
OdpowiedźDziałatotak:kiedysprężykleżyna
grzbiecie,igłowatywyrostekpodnosisięwwyżło-
bieniunamocnejprzedniejścianceiześlizgujezniej.
Podskokchrząszczaprzypominauruchomienie
pułapkinamyszy-zobydwomaostrzamiskiero-
wanymiwgórę.Mięsieńchrząszcza,umieszczony
wprzedniejczęścijegociała,powolikurczysię
iprzesuwasekcjęprzypominającąigłę(wyrostek)
nadmesosternum(śródpiersiem),haczykwwy-
rostkuzaczepiasięwwyżłobieniumesosternum,
napinającchrząszczajakłuk(rys.1.14a).Pona-
prężeniumięśniawyrosteknagleześlizgujesię
zbruzdyiwsuwawdółwewgłębienie.Nagłe
przesunięciepowoduje,żeprzedniaczęśćchrząsz-
czapodnosisięjakscyzoryk,atylnaczęśćjest
wciskanawziemię(rys.1.14b).Naciskwyrzuca
chrząszczawgórę,aobrótzapoczątkowanyprzez
przesunięciewyrostkapozwalachrząszczowi
obrócićsięwpowietrzuwokółśrodkaciężkości.
Obróttenwystarcza,abyowadwylądowałnano-
gach.Kliknięciewydawaneprzezchrząszczajest
wytwarzanealboprzezprzesunięciehaczykanad
bruzdą,albonagłezatrzymaniewyrostkapojego
wejściuwewgłębienie.
wgłębienie
śródpiersie
bruzda
(a)
wyrostek
haczyk
(b)
Rysunek1.14.(a)Sprężyknagrzbiecie,zhaczykiem
wbruździeinapiętymmięśniem.(b)Wyrostekwysunął
sięznzatrzasku”izadziałałjakmechanizmscyzoryka
Początkowepowolnenapinaniemięśniapozwala
chrząszczowizgromadzićenergię.Nagłeuwolnie-
nietejenergiidajedużąsiłęskoku.Zanimskokbę-
dziemógłbyćpowtórzony,trzebaznówzgromadzić
energię,cozajmujeniecoczasu.Wielezwierzątwy-
14Podczaspęknięciabąbelkazachodziproceskawitacji-
nagłegoprzejściazfazyciekłejwgazową.
