Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Orientacjapatogenetycznaisalutogenetycznaiichznaczeniedlapsychologiiklinicznej
Wtymmodeluujawnionachoroba(proces
chorobowy)izaburzeniasąwynikiemuaktywnie-
niasiępodatnościwsytuacjidziałaniastresupsy-
chospołecznego.Podatność(uwrażliwienie)na
zaburzeniaokreślanajestprzezpredyspozycje
jednostki,któremogąbyćspowodowaneczyn-
nikamibiologicznymi,psychologicznymiispo-
łeczno-kulturowymi.Stresory–sytuacjetrudne
icodzienneobciążenia,krytycznewydarzeniaży-
ciowe(ujmowanetujakopatogeny)–niesąsamo-
dzielnymiczynnikamiprzyczyniającymisiędo
zaburzeń,gdyżdopierodziałającwinterakcjizpo-
datnością(skazączydiatezą),powodująichpo-
wstanie.Wmodelutymstresoryistresmajązna-
czenienegatywne–jakojednazprzyczynpatologii
(por.CierpiałkowskaiSęk,2002;Sęk,2015).
Współcześniewkoncepcjachakcentujących
wielozmiennoweuwarunkowaniazastępujesię
myślenieprzyczynowo-skutkoweanaliząibada-
niemczynnikówryzykazaburzeń.Oczynnikach
tychwiadomozbadańepidemiologicznychiana-
lizteoretycznych,żezwiększająprawdopodo-
bieństwowystąpieniazaburzeńichorób.
Modelczynnikówryzykazostałnajpełniej
opracowanywwynikubadańepidemiologicz-
nychchoróbserca,wszczególnościchorobynie-
dokrwiennejizawałumięśniasercowego,oraz
wyjaśnianiawspółdziałaniawieluczynników
biologicznych,psychicznych,behawioralnych
istresużyciowego(Wrześniewski,1993,2000).
Wtympodejściuistotnesąpróbywyjaśnienia
mechanizmówdziałaniaczynnikówryzyka.Zba-
dańtychwiadomorównież,żedziałanieczynni-
kówryzykamożebyćłagodzoneprzezczynniki
ochronne,coprzemawiazaznaczeniemczynni-
kówsalutogenetycznych.
2.3.2.Podejściesalutogenetyczne
Modelsalutogenezypowstałpodobniejakteoria
stresuHansaSelyego(1963)wwynikuodkrycia
(por.blokrozszerzający2.2).
Wmodelusalutogenezy(por.Sęk,2001a,
2008b)zakładasię,żeczłowiek,spotykającsię
zwszechobecnymistresorami,dostrajasiędo
tychwyzwań,abyzachowaćdynamicznąrówno-
wagęprocesówżyciowychnapewnymoptymal-
nymdlafunkcjonowaniapoziomie.Zdrowiejest
więcprocesemstałegoreagowanianawyma-
ganiacelemzachowanialubprzywracaniapew-
negopoziomuorganizacji,którybywateżna-
zywanypoziomemdynamicznejrównowagi
zewnętrznejiwewnątrzsystemu.
Wpodejściusalutogenetycznymzdrowiejest
nietylkoujmowaneprocesualnie,lecztakże
możnaokreślaćpoziomyzdrowiaopisanegona,
jaksięzakłada,kontinuum.Antonovsky(1979)
wprowadziłwzwiązkuztymwymiarzdrowia
ichoroby,stosującokreśleniahealthease(HE)–dis
ease(DE)iwskrócienazwałgowymiarem
HE---
---
---
---
-x---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
--DE
poziom(stan)zdrowiaX
Lewybiegun(HE)oznaczaidealnezdrowie.
Możnatoteżokreślićjakostanpełnegozdrowia
fizycznego,psychicznegoispołecznego–pełnego
dobrostanu.Prawybiegun(DE)tostangłębokiej
chorobyzagrażającyżyciu.Międzytymibieguna-
mistwierdzasiędynamicznestanypośrednie
względnegozdrowialubchoroby.Powstajepro-
blem,jakokreślićtepoziomyzdrowiaos.choroby
BLOKROZSZERZAJĄCY2.2.Kontekstyodkryciazjawiskstresuisalutogenezy
HansSelye(1963,s.17–55)podaje,żejakostudentmedycynywroku1925podczasdiagnozowaniapacjentówcierpią-
cychnaróżnechorobyzauważył,żemająoniniewielkąliczbęobjawówspecyficznych,podczasgdywiększośćobja-
wówjestwspólnanp.dlaodry,grypy,choróbalergicznych.Swójnowypunktwidzenianatezjawiskadługoanalizował
isprawdzał,ażwreszciew1936r.ogłosiłwpiśmieNatureartykułskładającysięz74wierszypt.UAsyndromeproduced
bydiversenociuousagents”natematzespołustresu,późniejnazwanystanem,któryprzejawiasięswoistymzespo-
łemskładającymsięzewszystkichnieswoistychzmianwywołanychwukładziebiologicznymprzezwszystkiestawia-
nemuwymagania;jesttoteżwspólnymianownikwszystkichodczynówprzystosowawczychustroju(tamże,s.70).
AaronAntonovsky(1979)zauważyłnatomiastwswoichbadaniachnadprzystosowaniemsiękobietdoklimakte-
rium,że29%kobiet,któreprzeżyłyekstremalnystres(obózkoncentracyjny,doświadczenieprzesiedleniaiżycia
wwarunkachwojennych),wykazywałodobrystanzdrowiapsychicznegoifizycznego.Nieskupiłsiętylkonawyni-
kach71%osóbzobjawamizaburzeń,aletakżezainteresowałsięwynikiemmniejszości.Postawiłsobieprzełomowe
pytanie:UDlaczegoludzie,mimooddziaływaniawielustresorów(patogenów),zachowujązdrowielubwraziechoro-
bypowracajądozdrowia?”.Wtensposóbwramachbadańnadstresemiradzeniemsobieznimjużwujęciutrans-
akcyjnympowstałnowykierunekbadańnadzdrowiemnazwanymmodelemsalutogenezy.
Źródło:opracowaniewłasne.
41
