Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Psychologicznekoncepcjejakościżyciaidobrostanu
nadmodelamizdrowiaichautorzyjednaknaj-
częściejodwołująsiędotrzechmodeli:biome-
dycznego,holistyczno-funkcjonalnegoisocjo-
ekologicznego,iwramachichcharakterystyki
przedstawiająteżpojęciezdrowia.
ModelbiomedycznyobowiązującywXIX
iXXw.jestwyrazemkoncentracjinawymiarze
somatycznymfunkcjonowaniaczłowiekaiod-
dzieleniaciałaodpsychiki.Profesjonaliściprefe-
rującytenmodelskłonnisąujmowaćciałojako
mechanizm,którysięnaprawia,usuwająclub
wymieniającuszkodzoneczęści.Stanynormalne
izdrowieniesądostrzegane,boniesącelempro-
fesjonalnegodziałania.Zdrowiejestwięcpojmo-
wanejakobrakobjawówchorobyistanowipo-
jęciecałkowiciezobiektywizowane.Wstanie
zdrowiafunkcjeprzebiegająwsposóbznormali-
zowany.Zakłócenietychfunkcjijestspowodo-
wanedziałaniempatogenów,takichjakwirusy,
bakterielubczynnikibiochemiczne.Zdrowiejest
takżezależneodwyposażeniagenetycznego
istrukturyorganizmu.Zdrowieichorobasąkate-
goriamirozłącznymi:jestsięalbozdrowym,albo
chorym,niemastanówpośrednich.Stanchoroby
pozostajepodkontroląlekarzaprofesjonalisty,
którystosującspecjalistycznemetody,leczy,czy-
linaprawiaorganizm.Zdrowieichorobaniezale-
żąwięcodwpływówpsychicznychispołecznych
aniodświadomejaktywnościczłowieka.Odczło-
wieka(pacjenta)oczekujesięjedyniepodporząd-
kowaniasięzaleceniomprofesjonalistywsytu-
acjichoroby.
Inaczejujmujesięzdrowiewpodejściuholi-
styczno-funkcjonalnym.Tenpowrótdocałościo-
wychujęćzdrowia–charakterystycznydla
wczesnychokresówrozwojucywilizacji(np.sta-
rożytności)–znalazłwyrazwzałożeniachme-
dycynypsychosomatycznej,anastępniemedy-
cyny
behawioralnej.W
ramach
podejścia
psychosomatycznego(Wrześniewski,2000;Ader,
1990)zgromadzonowieledanychdokumentują-
cychwzajemnepowiązaniaioddziaływaniapsy-
chikinafunkcjesomatyczneifunkcjibiologicz-
nychnapsychikę.Corazlepiejrozpoznawanesą
mechanizmyłącząceprocesypsychicznezreak-
cjamiorganizmu,ważnymidlazdrowia,azwłasz-
czaprocesyzachodzącewukładzienerwowym
iodpowiadająceimprocesypsychiczne.Wpo-
dejściutypowymdlamedycynybehawioralnejdo
koncepcjizdrowiadołączonojeszczezachowania
wspomagającezdrowielubdziałającejakopo-
ważneczynnikiryzyka(Wrześniewski,2000).
Zgodnieztympodejściemimodelemsalutoge-
netycznymzdrowiejestdefiniowanejakoproces
stałego,dynamicznegorównoważeniapotrzeb
człowiekaiwymagańotoczenia.Opoziomie
zdrowiadecydujązasobyczłowieka(wewnętrzne
iznajdującesięwśrodowisku)orazwymagania,
zwaneteżczęstostresorami.Wtymholistyczno-
-funkcjonalnymmodeluujmującymzdrowieja-
koproceswyróżnionemiejsceprzypadaświado-
mejaktywnościpodmiotu(Sęk,2001d).
Jeszczebardziejrozbudowanyjestmodel
socjoekologicznyzdrowia(Słońska,1994;Wło-
darczyk,1994).Wtymujęciu,posługującymsię
teżmetaforąUmandali”,wykorzystanopojęcie
hierarchiisystemów;każdypodsystemjestczę-
ściąogólniejszegosystemuipozostajeznimwe
wzajemnychzwiązkach.Człowiekbędącywcen-
trumtegomodeluiskrajnekręgi:biosferaikultu-
ra,tworząpodstawęwdefiniowaniuzdrowia.Tak
zwanepolazdrowiatobiologiczne,behawioralne
iśrodowiskoweuwarunkowaniazdrowia.Wmo-
delusocjoekologicznymczłowiekjestsystemem
funkcjonującymbiologicznie,umysłowoiducho-
wo.Jegozdrowiepodlegawielorakimwpływom,
awśródnichnajistotniejszesądążeniaidziała-
niadanejosobyzmierzającedorozwojujejpo-
tencjałów,wuzgodnieniuzwymaganiamispo-
łecznymi.Człowiekmawłasnepojęciezdrowia,
którymposługujesięwcodziennymżyciu.
Oznaczato,żemożeonswojemuzdrowiunadać
indywidualnysensiumieścićjewsystemieswo-
ichwartościicelów.Zdrowiejestwtymujęciu
definiowanezarównojakoproces,jakiwłaści-
wośćczłowieka–jakozdolnośćdoosiąganiapeł-
niwłasnychmożliwości(fizycznych,psychicz-
nychispołecznych)ireagowanianawyzwania
otoczenia(Słońska,1994,s.38).
3.3.Psychologiczne
koncepcjejakościżycia
idobrostanu
3.3.1.Zdrowieajakośćżycia
Zdrowiepojmowanejakodobrostanipoczucie
dobrej
jakości
życia
bywają
utożsamiane.
Tymczasempojęciejakościżyciamaznacznie
szerszyzakresijeststosowanezarównoprzez
57
