Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
MichałaPolacyJanekMalinowski,szoferJózekiparuinnychjeszczezamordowalikijami”102.Wreszcie10lipca„Polacyzwłasnej
inicjatywyzebraliwszystkichŻydów[…]ikazalirozbieraćpomnikLenina.RozebraneczęściŻydzimusielizawijać
wprześcieradłainieśćnacmentarz,tambylizmuszanidogłośnegopłaczu.Droganacmentarzprowadziłakołorzekiikiedy
Żydziznaleźlisięnamoście,wrzucanoichzmostudowody.WczasiewrzucaniaŻydówzmostudowodyjedenŻydzginął,
uderzyłgłowąwfilarmostu.ÓwczłowieknazywałsięKozubowicz,zzawoduszklarz.Pozostaliwyszlizwodyżywi.Inicjatorzy
zorganizowaniarozbiórkipomnikaLenina,awłaściwiepogrzebu,wwiększościstanowiliinteligencjęmiasta”103.
WydarzeniawSiemiatyczachzostałyopisane(czyteżraczejopowiedziane)przezlicznychświadkóww1949r.,naprocesie
polskiegopolicjantapełniącegosłużbęnaniemieckimposterunkuwSiemiatyczach—JózefaFleksa104.Fleksbyłfurmanem,
przedwojnąmiewałrozmaitezatargizbraćmiKapłanami,oczymjużbyłamowa.Naprocesietwierdził,żeŻydzidonosili
naniegoNKWD105,aokupacjaniemieckastałasiędlaniegookazjądokarieryorazdorewanżu.Żydowscyświadkowie106
opisywaliszczegółowodziałaniaFleksa,jegoudziałwprzymuszaniuŻydówdorozbieraniapomnikaLenina,kiedytokazał
im„śpiewać«Katiuszę»”iwznosićokrzyki„preczzLeninemiStalinem,niechżyjeHitler”107.Natomiastświadkowiepolscy
zapamiętalitewydarzeniacałkieminaczej.MariaJankowskastwierdziła,żeKozubowiczwpadłdowodysam—„zaplątałsię
swymichałatamiozastawęiutonął”108.KsiądzproboszczStanisławPaczkowskibroniłoskarżonego,który„byłpraktykującym
katolikiem,chodziłdokościoła,przystępowałdoSakramentówŚwiętychinależałnawetdobractwa,nietylkoprzedwojną,lecz
iwczasieokupacji,noszącmundurniemiecki”109.DoprocesuFleksajeszczewrócęprzyomawianiulikwidacjigetta,gdyżrola,
jakąmiałodegraćprzyeksterminacjiŻydówwSiemiatyczach,stanowiładrugipunktsformułowanegoprzeciwniemu
oskarżenia.
Przyczynyantyżydowskichekscesówwpołudniowo-zachodniejczęścipowiatubielskiegobyłypodobnejakwsąsiednim
Łomżyńskiem:przedwojennyantysemityzm,wzmocnionystereotypamiidoświadczeniamizokresuokupacjisowieckiej;
resentymenty,któreznalazłyujściewokresiechaosuzwiązanegozezmianąwładzy,wspartedodatkowopoczuciembezkarności
izachętązestronyNiemców110.WpowieciebielskimpogromybyłydokonywanebezpośrednioprzezNiemcówlub
jednoznacznieprzeznichinspirowane.ByćmożemiałotozwiązekzEinsatzkommandopoddowództwemhauptsturmführera
SSAdolfaBonifera,stacjonującymwBielskuPodlaskimkilkadnipo3lipca1941r.111NatlepogromówwŁomżyńskiemtrzy
opisaneprzypadkirozbieraniapomnikaLenina,zktórychjedenmiałcharakterpogromowy,wydająsięjednakbledsze,
pozbawionetejgorliwości,nienawiściitemperaturyemocjonalnej,jakądajesięwyczućwinnychmiejscowościach—choćby
wRadziłowie,WąsoszuczyJedwabnem.Torzeczjasnaniezmieniafaktu,żedlaŻydówwydarzeniawBrańsku,Ciechanowcu
iSiemiatyczachstanowiłyszokującewprowadzeniewokupacjęniemiecką.
WŁADZENIEMIECKIEWBEZIRKBIALYSTOKIBIELSKUPODLASKIM
22lipca1941r.Niemcyutworzylinanowozajętychziemiachpolskichokręgbiałostocki(BezirkBialystok)iadministracja
cywilnazastąpiłatamwojskowewładzeokupacyjne.Naczeletejadministracjistanął1sierpnia1941r.gauleiterinadprezydent
PrusWschodnichErichKoch,podlegającybezpośrednioHitlerowi112.JednocześniebyłonkomisarzemRzeszydlaokupowanej
UkrainyiposłemdoReichstagu.Sprawująctakwielefunkcji,KochniemógłnieustannieprzebywaćwBiałymstoku,dlatego
powołałnaswegostałegozastępcęszefaNiemieckiegoFrontuPracywKrólewcuWaldemaraMagunię,któregozastąpił1lutego
1942r.byłylandrattylżyckidrFriedrichBrix.Okręgbiałostockimiałcharakterrejencji—niezostałbezpośredniowłączony
doPrusWschodnich,chociażustanowionowspólnąwładzęosobowąiaparatbezpieczeństwa;dzieliłajejednakgranica
policyjna,ajejprzekroczeniewymagałospecjalnegozezwolenia.
Okręgbiałostockimiałpowierzchnię31426kmkw.orazokoło1,13mlnmieszkańców113.Dzieliłsięnaosiemjednostek
administracyjnychszczeblapowiatowego,tzw.komisariatówpowiatowych(Kreisskommissariate):białostocki,bielski,grajewski,
grodzieński,łomżyński,sokólski,wołkowyskiorazmiastoBiałystok.Niższymijednostkamibyłytzw.obwodyurzędowe
(Amtskommissariate),anajniższyszczebeladministracyjnystanowiłygminyisołectwa.Największymkomisariatem
powiatowymbyłBielskPodlaski(około10tys.kmkw.),doktóregowłączonokilkagminzpowiatówprużańskiegoibrzeskiego
(dawnegowojewództwapoleskiego)orazokręgPrużana(dołączonydopowiatu16października1941r.).Nadleśnictwo
Białowieża(zgminamiBiałowieża,SuchopoliSzereszów)stałosięwłasnościąpaństwowąNiemiec114,aPuszczaBiałowieska
otrzymałaspecjalnystatus—nażyczenieWielkiegoŁowczegoTrzeciejRzeszyHermannaGöringaPuszczaBiałowieska
23października1941r.jakoobszarpolowańnależącydoRzeszyznalazłasiępodjegoosobistąpieczą.Obszarpuszczy
podzielononakwartały,wyciętozasieki,zbudowanodrogi—częściowodlamotocykli,częściowodlasamochodów,założono
systemalarmowy,przystosowanoleśnekolejkiwąskotorowedoprzewozużołnierzy,terenbyłpatrolowanyprzezsłużbęleśną
(Forstschutzkommando),adookołastworzono„pasochronny”,zktóregowysiedlonomieszkańców115.WBiałowieżyNiemcy
umieściliośrodekwywiadowczy116.
NiemcyzlikwidowaliwprowadzoneprzezSowietówkołchozy117,przywrócilimajątki,aczkolwiekniewróciłyone
dopoprzednichwłaścicieli,leczznajdowałysięobecniepodzarządemniemieckim.Chłopizostalizobowiązanidodostarczania
Niemcomobowiązkowychkontyngentówpłodówrolnych.Pilnowałytegourzędyziemskie(Bodenämte),któreprzezswoje
terenoweagendyzbierałypodatki,daniny,kontrybucje,rekwizycjeikontyngenty.
KomisarzempowiatowymwBielskuPodlaskim,czylistarostą(
Landrat
)byłodsierpnia1941r.HeinrichvonBünauzOlsztyna,
aodlutego1942r.dokońcaokupacji—WalterTubenthal118,którypełniłjednocześniefunkcjękomisarzapowiatugrajewskiego.
ZakreskompetencjikreiskomisariatówiamtskomisariatówwBezirkBialystokobejmowałm.in.tworzeniegettikwestie
mieszkaniowe,aprowizację,zatrudnianieisprawyzdrowotneŻydów119.
POLICJAWBEZIRKBIALYSTOKIPOWIECIEBIELSKPODLASKI
WBiałymstokudziałałyekspozyturaplacówkiStaatspolizei(PolicjiPaństwowej)zOlsztyna(kierowanaprzezhauptsturmführera
SSWaldemaraMacholla)orazekspozyturaPolicjiKryminalnejzKrólewca(kierowanaprzezJohannesaKrebsa).Wkwietniu
1942r.BiałystokoddzielonoodstrukturStaatspolizeiwOlsztynieiutworzonotamsamodzielnąjednostkę:UrządSzefaPolicji
BezpieczeństwaiSD(KommandeurderSicherheitspolizeiunddesSDfürdenBezirkBialystok,KdS),orazjejdelegatury
wGrodnie,Wołkowysku,Łomży,AugustowieiBielskuPodlaskim.SzefemtegourzędubyłSS-undPolizeiführer(SSPF)Werner
Fromm(od2maja1943r.—OttoHellwig),aszefemdelegaturywpowieciebielskimWilliSchröder.KdSdostawałpolecenia
zRSHAalbobezpośrednio,alboprzezinspektoraPolicjiBezpieczeństwawKrólewcudr.ConstantinaCanarisa.Jedenzreferatów
KdS(GestapoIVBJudenangelegenheiten)zajmowałsięsprawamiżydowskimi.Szefemtegoreferatubyłkriminalkommissar
LotharHeimbach,ajegozastępcą—FritzFriedel120.NaczelebielskiejdelegaturyGestapostanąłwspomnianyobersturmführer
SSSchröder,apracowalitamtakżePaulSchwedeiFranzTriebeorazkilkaosóbobsługiadministracyjnej121.
AdministracjicywilnejpodlegałaPolicjaPorządkowa(Orpo,jejszefembyłSSPFFromm,potemHellwig),któradzieliłasię
naSchutzpolizeidienstabteilungen(Schupo,dojejzadańnależałom.in.pilnowaniegett)orazżandarmerię(Gendarmerie).
KomendantemOrpowokręgubiałostockimbyłHans-GeorgHirschfeld,anastępnie(odmaja1943r.)LeberechtvonBredow.
KomendantemSchupobyłGustavZernack,potemHeinrichSchwalm,ażandarmerii—HelmutLimpert,następniezaśArtur
Baumann.Wokręguoperowałyponadtorozmaitepolicyjnejednostkispecjalne,jakwspomnianasłużbaleśnawPuszczy
Białowieskiejczy„zmotoryzowanakompaniażandarmerii,któradbałaobezpieczeństworuchu,orazkomandoegzekucyjne
dorozstrzelań”,„samodzielneplutonyżandarmerii,[…]którepóźniejprzemianowanona«Jagdzüge».[…]Odmarca1942
przeniesionoichzBiałegostokuinazwano«latającymikomando».[…]Odczerwca1943dokońcategorokubyłtakżepolicyjny
batalionochronny34,któryrazemzregimentem26orazzKdSwBiałymstokuprzeprowadziłlikwidacjęgetta
wBiałymstoku”122.NagranicyzGGdziałałyrównieżjednostkisłużbygranicznejicelnej.
