Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
SzektororazFajgaSzlemowicz(http://www.indeks.karta.org.pl/en/wyniki.jsp[dostęp22I2014r.]).
54BruchaDrohiczyńska,LejbiChanaJawerbaum,MiraRubinsztejnorazHerszSiemiatycki(http://www.indeks.karta.org.pl/en/wyniki.jsp[dostęp22I2014r.]).
55LitmanCzarnecki,JoselDoliński;GóralnikJosel,Estera,Ajzyk,Jakub(JankielPinkus),Jenta;OszerGórny,ChaimGrunt,MorduchRimłandorazDobaiDawid
Rudniccy(http://www.indeks.karta.org.pl/en/wyniki.jsp[dostęp22I2014r.]).
56ChanaRymar(http://www.indeks.karta.org.pl/en/wyniki.jsp[dostęp22I2014r.]);RejzlaLancman(http://www.indeks.karta.org.pl/en/wyniki.jsp[dostęp
22I2014r.]).
5732przeżyłypostroniearyjskiej,11wobozach,64niepodałożadnejinformacjinatentemat(AŻIH,KartotekaCentralnaOcalałychŻydów).
58Zob.np.HenrykGrynberg,
DzieciSyjonu,
Warszawa:WydawnictwoKarta,1994,
„WczterdziestymnasmatkonaSibirzesłali…”.PolskaaRosja1939–42
,wybór
ioprac.JanTomaszGross,IrenaGrudzińska-Gross,Warszawa:LibraiResPublica,1990,atakżerelacjeiwspomnieniaŻydów,np.zamieszczonewnr.43
z2011r.pisma„BielskiHostineć”wspomnieniarodzinFrejdkiesówiBarchatów,bogatychkupcówżydowskich,wywiezionychzBielskaPodlaskiegonaSyberię
w1941r.
59ElinaChkolnikova,
TheTransformationoftheJewishShtetlintheUSSRinthe1930s
,„Polin”,http://www.aapjstudies.org/index.php?id=46.
60USCShoahFoundation,VisualHistoryArchive(dalejUSC,VHA),07427,RelacjaSidneyaŻółtaka.
61DoraGalperin,„TragediaizniszczenieKamieńca”[w:]„Księgapamięci:KamieniecLitewski,Zastawieiokolice”,tłum.zj.hebrajskiegoAnnaKawałko.
62
Semiatych
—
ItsGrowthandDestruction
,http://www.jewishgen.org/yizkor/siemiatycze1/sie500.html.
63DworaRudnicki-Singer,„Mojeżyciewgettachiobozachkoncentracyjnych”[w:]„Księgapamięci:KamieniecLitewski,Zastawieiokolice”.
64DoraGalperin,„TragediaizniszczenieKamieńca”.
65„SowieccyŻydzi[…]wsumiestanowiąokoło10%lubwięcejaparatuwładzy”(KrzysztofJasiewicz,
Rzeczywistośćsowiecka1939–1941wświadectwachpolskich
Żydów
,Warszawa:ISPPANiOficynaWydwniczaRytm,2009,s.62).
66„Wyższestanowiskawadministracjisowieckiej[nanowoprzyłączonejZachodniejBiałorusi—B.E.]byłyzajęteprawiewyłącznieprzezaparatczyków
narodowościbiałoruskiej”–piszeMikołajIwanow(
idem
,
PartyzantkażydowskanaKresachPółnocno-WschodnichijejstosunekdoArmiiKrajowej1942–1945
[w:]
ŚwiatNIEpożegnany…
,s.510).
67WsowieckichwięzieniachznaleźlisiętakznaniprzedstawicieleżydowskiejspołecznościDrugiejRzeczypospolitej,jakczłonkowieCKBunduHenrykErlich
iWiktorAlter,posłowieEmilSommerstein,JoszuaGotliebiMaurycyLeser,senatorowieMojżeszSchorriMichałRingel,przywódcaBetaruMenachemBegin,
atakżeredaktornaczelnyznanejgazetysyjonistycznej„DerMoment”(Chwila)HenrykHescheles.
68USC,VHA,25881,RelacjaSheldonaChazena(SzaiChazana).
69FreidkesowiudałosięwydostaćdoWilna,alecałapozostałarodzinazostaładeportowana.RazemznimidoKrajuAłtajskiegopojechałyrodzinybraciBarchatów,
którzymieliwBielskuskleptekstylny„Manufaktura”(NachumFreidkes,
FreidkesowiezBielskaPodlaskiego
oraz
RodzinaBarchatów
,„BielskiHostineć”2011,
nr44,s.41–60).
70USC,VHA,07427,RelacjaSidneya(Szyi)Żółtaka.
71USC,VHA,10313,RelacjaRubinaRosenthala.
72Kleinbaum,
73
Ibidem
.
Report
.
74OsytuacjiBiałorusinówwBiałowieżyzaczasówokupacjisowieckiejzob.np.UnitedStatesHolocaustMemorialMuseum(dalejUSHMM),RG-50.488*0051,
WywiadzWłodzimierzemDackiewiczem.
75BenCionPinchuk,
TheSovietizationoftheJewishCommunityofEasternPoland1939–1941
,„TheSlavonicandEastEuropeanReview”,lipiec1978,t.56,nr3,
s.387–410.
76Litman-Pelner,
BielskpodrządamiSowietów
,s.495.
77Ks.StanisławKossakowski,
Byłemadiutantem„Mścisława”
,Rajgród:TowarzystwoMiłośnikówRajgrodu,1999,s.55.
78
Raportgen.Roweckiego„StanorganizacyjnyZWZ”zdn.1października1941r.
[w:]
ArmiaKrajowawdokumentach
,t.2:
Czerwiec1941
—
kwiecień
1943
,red.TadeuszPełczyńskiiin.,Londyn:SPP,1973,s.111.
79BenCionPinchuk,
SovietisationandtheJewishResponsetoNaziPoliciesofMassMurder
[w:]
JewsinEasternPolandandtheUSSR…
,s.124.
80Byćmożepostawionojeiwinnychmiastachpowiatu,nieudałomisięjednaktegoustalić.
81DworaRudnicki-Singer,„Mojeżyciewgettachiobozachkoncentracyjnych”:„okołogodziny6wieczoremwśrodkumiastazatrzymałosiękilkapojazdów
opancerzonychiczołgów,nawprostsklepównakońcuul.Brzeskiej.Niktniestawiłoporu:żołnierzyrosyjskichniebyłonamiejscu;jużrankiemnielicznipozostali
wmieścieaparatczycyiurzędnicysowieccywyprawiliswojerodzinydalej”.
82AŻIH,301/975,RelacjaEfraimaWienera;AŻIH,301/1829,SymchaBurstein,„OstatniadrogaciechanowieckichŻydów”,tłum.zjidyszAdamBielecki.
83AŻIH,301/255,SzymonKamiński,„Zagładaosiedliżydowskichwpuszczybiałowieskiej”.
84AŻIH,301/988,RelacjaHenochaPiaska.
85AYV,O.3/727,RelacjaIzaakaFriedberga.
86AŻIH,301/1270,RelacjaAriegoWachta,tłum.zjidyszJuliaJakubowska.
87EinsatzgruppenpodlegałybezpośrednioszefowiSSipolicjiReichsführerowiSSHeinrichowiHimmlerowi,każdaliczyładotysiącażołnierzyidzieliłasię
namniejszejednostki—EinsatzkommandaiSonderkommanda,którychczłonkówzwerbowanospośródfunkcjonariuszyWaffenSSiniemieckichformacji
policyjnych.
88EdmundDmitrów,
OddziałyoperacyjneniemieckiejPolicjiBezpieczeństwaiSłużbyBezpieczeństwaapoczątekzagładyŻydówwŁomżyńskiemina
Białostocczyźnielatem1941roku
[w:]
WokółJedwabnego
,t.1:
Studia
,red.PawełMachcewicz,KrzysztofPersak,Warszawa:IPN,2002,s.280.
89
Ibidem
.
90Cyt.za:WojciechJ.Muszyński,MarekJ.Chodakiewicz,
Wcieniu„Barbarossy”.Wybórniemieckichdokumentówpolicyjnych(maj1941–kwiecień
1942)
,„Glaukopis”2003,nr1.
91JaknapodstawieAnkietySądówGrodzkichustaliłKazimierzLeszczyński,domorderstwdoszłow:SłochachAnnopolskich(44osoby),Szczytach-Dzięciołowie
(37osób),Boćkach(29osób),wlesiepilickim(2egzekucje,wsumie44osoby),Olchówce(12osób),Waśkach(43osoby),Czeremsze(7osób),Milejczycach
(10osób),Podborowisku(3osoby),Starokorninie(2osoby),BacikachŚrednich(3osoby),Klekotowie(17osób,wtym8Białorusinów),Wiercieniu(9osób),Wólce
nadBugiem(12osób),WarpechachNowych(9osób)(
idem
,
Eksterminacjaludnościnaziemiachpolskichwlatach1939–1945.Opracowaniemateriałówankiety
z1945roku
,„BiuletynGłównejKomisjiBadaniaZbrodniHitlerowskich”[dalej„BiuletynGKBZH”]1956,nr8).Wankietachniezawszepodawanonarodowość
zamordowanych,niejestwięcjasne,czyuwzględnianownichtakżezamordowanychwówczaswtychmiejscowościachŻydów.
92Odsierpnia1941r.akcjaeksterminacjizostałarozszerzonanawszystkichŻydów—takżekobietyidzieci.
93AŻIH,301/973,WolfWiśnia,„PrzeżyciaŻydówdrohiczyńskich”,tłum.zjidyszJ.Bosak.
94AŻIH,301/1829,SymchaBurstein,„OstatniadrogaciechanowieckichŻydów”.Byliwśródnich:„Guterman—budowniczy,Stupnik—nauczycielmuzyki,
Wajnsztajn,BrzezińskiJakub,Ajzensztajn,Eksztajn,bracia[TalieiMejczek]Kapłańscy”(AŻIH,301/988,RelacjaHenochaPiaska)oraz„SzejkeKos,HerszlKos
(jegobrat),MojszePlański(synSendersa),HalkeCharblowski,syn(student),JanasWejnsztajn(adwokat),SzimszonKasz,JakowWalczyk(nauczyciel,zięćZalmana
Kona),AlterMuzykant(bratSzai),Zelcer(nauczyciel,zięćJaskulskiego),SzmulikLewin(szwagierLiby),ChaimIczeGewirc,IczeBakensztajn(właścicielrestauracji
nieopodalkolei),JankielBrzeziński,JosefKac(znanynauczyciel)(FajwelSzapiro,
Byłemjednymznich
[w:]
KsięgapamięciBielskaPodlaskiego
,s.572)oraz
MenachemStupnicki,Apfelbaum,Melamedowicz,ŁuzowskiiKusowicki(MeirPeker,
Wbielskimgetcieiobozach
[w:]
ibidem
,s.522).
9515lipcaNiemcyrozstrzelaliżydowskichmężczyznwwieku14–60latwpobliskimlesie(wksiędzepamięciniepodanoliczbyzamordowanych).Tegosamego
dniapozostałychŻydów—kobiety,dzieciistarców—„wsadzonodopociąguiwysłanodoKobrynia”(
KsięgapamięciBielskaPodlaskiego
).PodobnieŻydów
zHajnówkiiBiałowieżywysiedlonoodrazudoPrużanyiKobrynia.
96„WdrugimtygodniuodichwkroczeniaNiemcyzebrali18Żydów[…]wywieźlizamiasto,dolasuirozstrzelali.WśródnichbylidrSzrajb,Kaganicki,Montior,
Luboszyc,Alihu,Perl,PotolskaLiba,Awerbuch,Golubowicz,Gewisek,Retar—pracownicaradymiasta(Gorsowietu),FrydmanzsynemHerszlemicórką”(AŻIH,
301/511,RelacjaJózefaElmana).
97Cyt.za:
Wcieniu„Barbarossy”…
98AŻIH,301/1256,RelacjaSymchyBursteina.
99AŻIH,301/1829,RelacjaSymchyBursteina.
100AŻIH,301/1463,RelacjaJehoszuiKajlesa.
101JakpodajeJehoszuaKajles,„zaatakowanoich,związanoimręceztyłu,wrzuconododołuiżywcemzasypano.Dopierow1944roku,kiedyjeszczetoczyłasię
wojna,odkopanoichipogrzebanonażydowskimcmentarzu”(
ibidem
).NajprawdopodobniejzabiliichNiemcy.
102
103
Ibidem
Ibidem
.
.
104AIPNBi,403/17,AktasprawyprzeciwkoJózefowiFleksowi,Aktaśledztwa.ProcesodbywałsięprzedSądemApelacyjnymwBiałymstoku.
105
Ibidem
,ZeznanieJózefaFleksawśledztwie,k.72.
106WprocesieFleksazeznawałosiedmiużydowskichświadków:ChunaKapłan,HerszGaił,KalmanKrawiec,MotelBrukier,MoszekKuperhand,Hersz-LejbSmoluk
iHerszSzabes.
107AIPNBi,403/17/1,AktasprawyprzeciwkoJózefowiFleksowi,ZeznanieChunyKapłana,k.77.
108
Ibidem
,ZeznanieMariiJankowskiej,k.87.
109
Ibidem
,Zeznanieks.StanisławaPaczkowskiego,k.201.
110NatematpogromównawschodnichterenachRzeczypospolitejlatem1941r.iwyjaśnieniaichprzyczynistniejejużbogataliteratura,zob.przedewszystkim:
WokółJedwabnego
,t.1–2,red.PawełMachcewicz,KrzysztofPersak,Warszawa:IPN,2002;AndrzejŻbikowski,
UgenezyJedwabnego…
;WitoldMędykowski,
Wcieniugigantów.Pogromy1941rokuwbyłejsowieckiejstrefieokupacyjnej.Konteksthistoryczny,społecznyikulturowy
.Zarysteoriipogromów
,Warszawa:ISP
PAN,2012.
1118VII1941r.jednostkatabyłajużwGrodnie(
SharedHistory,DividedMemory:JewsandOthersinSoviet-occupiedPoland,1939–1941
,red.ElazarBarkan,
ElizabethA.Cole,KaiStruve,Leipzig:LeipzigerUniversitätsverlag,2007,s.327).
112NamocydekretuHitleraz15VIII1941r.byłtakżeupoważnionydostanowieniaprawawdrodzerozporządzeń(AIPN,GK318/748,AktaprocesuErichaKocha,
t.7,KarolMarianPospieszalski,KompetencjaoskarżonegoErichaKochajakoOberpräsidentaiGauleiteraprowincjiPrusWschodnichiszefazarząducywilnego
wokręguBiałystokwzakresiepołożenialudnościpolskiejiżydowskiej,k.26).
113Takieszacunkiw:
EncyclopediaofCampsandGhettos1933–1945
,t.2:
GhettosinGerman-OccupiedEasternEurope
,red.MartinDean,współpracaMel
Hecker,Bloomington–Indianopolis:IndianaUniversityPresswewspółpracyzUSHMM,2012,s.858.
114AYV,O53/10,LudwigsburgUSSRCollection,AmtsblattdesOberpräsidentenderProvinzOstpreussen,ZivilverwaltungfürdenBezirkBialystok,[Dziennik
urzędowynadprezydenta,administracjacywilnadlaokręguBiałystok],RozporządzenieoustaleniugranicnadleśnictwaBiałowieżaiwprowadzeniu
gowposiadanieskarbupaństwa,21XI1942r.OdtworzenieszczegółówpolitykiniemieckiejwBezirkBialystokorazodpowiedzialnościposzczególnychosób
