Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Strategieprzetrwania
Wprzeanalizowanychprzezemnieźródłachjestmowamniejwięcejo1300uciekinierachzgettwpowiecieBielskPodlaski.
Odnalazłambardziejszczegółoweinformacjeo974305spośródnich.Te974osoby,októrychudałosięodnaleźćchoćby
minimuminformacji,typużebyłtokrewnyczywujjakiejśkonkretnejosoby(tegorodzajuinformacjeznajdująsięwwielu
relacjach)lubżebylitonieznaniznazwiska,alekonkretniŻydzirozstrzelaniwtakimtoatakimmiejscuprzezpolicjantalub
żandarma(tegorodzajuinformacjemożnaznaleźćwdokumentachprocesowych).Wstatystykachnieuwzględniałamdużych
grup(tychliczbniesposóbzweryfikować)Żydównieznanychzimieniaaninazwiska,którychlosównieudałosiępotwierdzić
(możemyprzypuszczać,żewszyscyzginęli,pozostanąjednakanonimowi).Naprzykładspośródszacunkowejdużejliczbyokoło
700Żydówzabitychwczasiewysiedleńwpierwszejpołowielistopadajakiekolwiekdanebiograficznezebrałamo124
osobach—idlategotęliczbębrałampoduwagęwogólnychstatystykach.Takwięcdanestatystyczneodnosząsię
do974Żydówposzukującychratunkupowysiedleniach,costanowizaledwie4,3%mieszkańcówgettw„polskiej”części
powiatu306.Pamiętającowszystkichzastrzeżeniach,spróbujęprzyjrzećsiężydowskimstrategiomprzetrwania—oraz
niepowodzeniomtychstrategii.
NIEPOWODZENIAWPOSZUKIWANIURATUNKU
Tabela3.Żydzi,którzyzginęlinatereniepowiatubielskiegopo15listopada1942r.
Źródło:Opracowaniewłasne.
ZabiciprzezNiemców
Wydanilubzłapaniprzezsąsiadów,zabiciprzezNiemców(policjantów)
Zginęliwwalkachpartyzanckich
Zabiciprzezsąsiadów
Zmarliśmierciąnaturalną
Zabiciprzezpolskiepodziemie
Niewiadomo,jakzginęli
OGÓŁEM
wtymwobławachzarazpoucieczcezgetta
Zginęli
LiczbaŻydów
265
124
241
608
40
32
20
5
5
Odsetekzabitych
100,0
43,5
20,0
39,6
6,5
5,2
0,8
0,8
3,2
Proporcjaporażkidosukcesuwposzukiwaniuratunkuwynosiłajak2do1—zginęło62,4%(608)Żydów,przeżyło—32%
(322,przyczymniewiadomo,cosięstałoz50[5,6%]).Niepowodzeniawokresiewysiedleńorazwpierwszychkilkutygodniach
poucieczcezgettabyłyprzedewszystkimskutkiemobławniemieckich.Wtymgorącymokresiewyłapanoconajmniej
124uciekinierówspośródtych,którzypo15listopada1942r.ukrywalisięwpobliskichlasach.Wyszukiwałyichpatrole
policyjne,jaktenzudziałemJózefaFleksa(toonwcześniejzmuszałŻydówdorozbiórkipomnikaLenina),biorąceudział
włapancenagrupęŻydów,którzyschronilisięwlesie,skądszucmaniprzygnaliich„doSiemiatyczizabili”307.Zginęliwówczas
takżeinniuciekinierzy—zgettwKleszczelach308,Brańsku309,BielskuPodlaskim310czyMielniku311.Jednazukrywającychsię
wspomina,żewtymokresie„conocsłychaćstrzały—Żydzibyliwszędzie—wpolu,lesieipolowanonanichjaknazające”312.
Owielutakichwypadkachwiadomozzeznańnaocznychświadków—innychŻydów,którzyukryciwpobliżuobserwowali
wydarzenia.TakbyłochoćbynakoloniiZajęcznikiwpobliżuDrohiczyna,gdziewopuszczonymdomu(zazgodąjegowłaściciela,
KarolaZalewskiego)przebywałoosiemstarszychosób:HerszGrudazżonąorazichkrewni—SuraGruda,DawidZylberman
zżoną,ChaimCukiermanzżonąoraz„staraGaiłowa”.MłodszepokolenieGrudów—synowieibratankowieHersza:Gdal,Kiwa,
Chaim,SzlomaorazDawid—ukrywalisięwpobliskimlesie313.PokilkudniachdogrupyŻydówwZajęcznikachprzyszliich
przedwojenniznajomi,JurczukzdwomasynamiorazSkowronek,ipodgroźbąwydaniaichżandarmeriizabraliimpieniądze
iubrania.„PoobrabowaniuposzlidowsiZajęcznikiizameldowalidlastrażypogranicznejniemieckiej,popewnymczasie
przyszlipograniczniki[Niemcy—B.E.]wrazzJurczukamiiSkowronkiemizabraliw[yżej]w[ymienionych]żydkówizaprowadzili
ichdowsiZajęczniki,astamtąddoDrohiczyna”314,gdzierozstrzelanoichpodZamkowąGórą.
Ostatniądużąłapankąw1942r.byłataurządzonawpołowiegrudnianakoloniiOleksin(wpobliżuBrańska)naschowanych
wkilkustodołachwewsiŻydów.Złapano16znich315,coobserwowaliukrywającysięnamiejscuArieLejbPrybutiJakub
Samojło,którychnieznaleziono.WyłapaniŻydzizostalizamknięciwchlewie,skąddwómudałosięuciec316,apozostalizostali
zabici.
Pookresiepoczątkowegochaosuod1943r.zaczęłysięutrwalaćpewnestrategieprzetrwania,bardziejplanowepróby
przeżycia,opartenarozeznaniumożliwościiwłasnychzasobów.Mimotowiększość(2:1)nadalkończyłasięśmiercią.Wponad
240przypadkachjejpowodembyłowydanieŻydówprzezlokalnychmieszkańców.Otowlutym1943r.grupaczternastuŻydów,
którzyukrywalisiędotychczaswlesie,postanowiłaprzedostaćsiędogettabiałostockiego.„Byłynajgorszemrozy,brudno
igłodno,iwszydokuczałynamniedowytrzymania”—pisałw1987r.Jack[Jankiel]RubindoprokuratoraWaldemara
Monkiewicza317.ŻydówdoBiałegostokuprzewoziłsaniamiJanAntoniukzBujnowa,uktóregospędzilinocprzedpodróżą.Gdy
przezbródwpobliżuwsiZawykipokonalirzekęNarew,oddzielającąpowiatbielskiodbiałostockiego,kołowsiPulszespotkałich
AlfonsMaciejczuk,któryniezwłoczniedoniósłotymdożandarmerii.NiemcydogoniliŻydówiichzabili,uratowałsięjedynie
JankielRubin318.
Zwyklenieznamypowodówdenuncjacji,niesposóbbowiemstwierdzić,czyszukającyratunkuŻydzibylinieostrożni,zbyt
biednilubzbytzamożni,anijakamotywacjaprzyświecaładenuncjatorom.WiększośćdanychośmierciŻydówsprowadzasię
dojednegozdania:jesienią1943r.wewsiPatoki(gm.Brańsk)PawełTurująłJankielaOlendzkiegoiodwiózłgonażandarmerię
wBrańsku319;naposterunekwSiemiatyczachodwiezionodwóchŻydówzłapanychwewsiRomanówka320;naposterunek
wKleszczelach—czworodzieciżydowskichzłapanychwCzechachZabłotnych321;naposterunekwGrodzisku—trzech
anonimowychŻydówzłapanychwBiszewie322;naposterunekwPobikrach—dwóchanonimowychŻydówzłapanych
wSkórcach323.
WkilkuzaledwiewypadkachmożemydoszukiwaćsiękonkretnychmotywówwydawaniaŻydów.Najwyraźniejzchciwości
AdamKierskiiMariannaGnatowskazŁuniewaDużego(gm.Klukowo)wydalirodzicówEtkiSznajder—ChanęSzejnęoraz
MoszkaiBerkaPtaszków,którychuprzednioGnatowskaprzyjęłanaprzechowanieza„znacznymwynagrodzeniem”,
wwysokości3000marek324.ZpowodukradzieżynatomiastJózefOdachowskiwmarcu1944r.odwiózłnaposterunek
żandarmeriiwBrańskuKryńskiego,któregozłapałwZałuskachKoronnych.Spotkanypodrodzesąsiadprosiłgo,bypuściłŻyda,
aleOdachowski„odmówiłzadośćuczynieniajegoprośbie,podającjakopowód,żeKryńskizabierałmupokryjomumleko
zobory”325.Wtymwypadkustrategiazdobywaniajedzeniaokazałasięzgubnawskutkach.
Wanalizowanychźródłachznalazłaminformacjęo265ŻydachzabitychprzezNiemców(wtym124zarazpolikwidacjigett
wpowiecie).Niesposóbjednakstwierdzić,czywszystkieteprzypadkiświadcząowłasnejinicjatywieniemieckiej,czyteż
poprostuniezachowałasięinformacja,skądNiemcydowiedzielisięoukrywającychsięŻydach.Niemożnatakżeustalić,
ojakich„Niemców”chodzi,wrelacjachużywasięnajczęściejtejogólnejformuły,trzebazaśpamiętać,żewpowieciebielskim
szczególnemiejscewśródmordercówŻydówzajmowalipolscyszucmani,pracującynaposterunkachpolicji
niemieckiej,totam,„doNiemców”,doprowadzonozłapanychŻydów,bezrozróżnianiajednostekpolicyjnych.Niematumiejsca
naopisywaniewszystkichzbrodnizarzucanych(iwdużymstopniuudowodnionych)szucmanom,przedstawiędwa
charakterystyczneidobrzeudokumentowaneprzypadki.Pamiętamprzytym,bydowszelkichzawartychwaktachprocesowych
