Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
SiemiatyccyŻydzipodnadzoremNiemcówpracująprzyrozbiórceiuprzątaniugruzówpozostałychporatuszu(fot.AntoniNowicki)
Inniwspominają:„odśnieżaliśmyliniękolejowązLinowadoBaranowicz[…].Wiosnąilatemkopaliśmytorf,karczowaliśmy
pniaki,wycinaliśmyprzecinkęwlesieszerokąnastometrówwzdłużliniikolejowej,wypełnialiśmydoły
piaskiem”206.„Wykańczaliśmyszosy,tłukliśmykamienie.Wnajgorszązimęwypędzanonasdopracy,cóżmogliśmyrobić?
Judenratprzysłałkartkę,żetrzebawyjśćdopracy,szłosię”.WpowieciebielskimniebyłoobozówpracydlaŻydów,takichjak
wGG,aleniektórepraceprzymusowełączyłysięzmieszkaniemwbarakachpozaswoimmiasteczkiem—taknp.mieszkało
140ŻydówzPrużanypracującychdlafirmy„StickelbudującejszosęwBiałowieży”207.
Pracaprzymusowamiałateżpewnedodatniestrony.Niektórzy„dziękowaliBogu,żemogąchodzićdopracy.Bo[wychodząc
zgetta,]moglikupićbutelkęmleka,kawałekchleba,inaczejniebyłojaksięwyżywić.Spotykałosięzchrześcijanami
iwymieniałosięrzeczy,parębutów,kawałekmateriałuzabutelkęmleka,kawałekchleba.Townosiłosiędogetta.Wten
sposóbprzynosiłosięodrobinęjedzeniadlamalutkichdzieci,kobietimężczyzn”208.Zkoleipracującyprzymusowo
wmagazynachporadzieckiejbroniŻydzizPrużanyzaczęliwynosićstamtądpistoletyigranatyimyślećoprzyłączeniusię
dopartyzantki209.WPrużaniedziałałaodpoczątku1942r.najaktywniejszawpowieciebielskimkonspiracja,którejliderzynie
tylkoorganizowalimłodzież,lecztakżepostanowili:„wwypadkulikwidacjigettabędziemystawiaćopór:podpalimygetto
irozpoczniemystrzelaninę,byumożliwićucieczkęzgetta.Wtymcelupostanowionopotajemniewykonaćpodkop”210.Tym
podkopemwyprowadzanomłodzieżdolasu,wynoszonobroń,codałopoczątekdziałalnościpartyzanckiejwpowieciebielskim;
stanowiłaonajednązmożliwychstrategiiprzetrwania.
PRZEBIEGAKCJIEKSTERMINACYJNYCHWPOWIECIEBIELSKIM
Odlistopada1942r.UrządSzefaPolicjiBezpieczeństwawBiałymstokukierowanyprzezkomendantaSipo(KdS)dr.Wilhelma
Altenlohaprzejąłnadzórnadwszystkimigettamiwokręgu211.ByłtopoczątekostatecznejeksterminacjiŻydówwBezirk
Bialystok.Likwidacjagettwpowieciebielskim—iwcałymokręgu—rozpoczęłasię2listopada.Dolutego1943r.około
110tys.ŻydówzostałostamtądwywiezionychdoTreblinkiiAuschwitz-Birkenau212.Wśródnichznajdowałosięokoło40tys.
Żydówzpowiatubielskiego213.LikwidacjagettwBezirkBialystokrozpoczęłasię„wszędzietegosamegodniaiotejsamej
godzinie:odwpółdopiątejdowpółdoszóstejnadranem”,najprawdopodobniej„wedługjednolitegoplanuopracowanego
napodstawieinstrukcjizBerlinaiKrólewca”214.
Żydziwgettachpowiatubielskiegojużlatem1941r.byliświadkamimordówdokonywanychprzezEinsatzgruppen.Mimo
toniełatwobyłoimuwierzyćwniemieckieplanyzbiorowejeksterminacji.Stopniowojednakdocierającezróżnychstronwieści
olikwidacjiskupiskżydowskichzaczynałyukładaćsięwobrazmasowejzagłady.Dogettwpowieciebielskimprzybywali
uciekinierzyzmiejscowościwGG,gdziewcześniejprzeprowadzonodeportacje,orazztransportówkierowanychdoTreblinki.
OtakichuciekinierachprzynoszącychinformacjeooboziezagładydoDrohiczynawspominaJehoszua
Warszawski215,doSiemiatycz—SzyjaŻółtak216,DubaMarmur-Goldshtein217iHersz-LeibSmoluk218.DoBrańskadotarł
uciekinier,któryopowiadałtamtejszymŻydomolikwidacjiskupiskżydowskichwSiedlcach,SokołowieiSarnakach.FiszelGruda
takrelacjonujereakcjenajegosłowa:„[twierdził,że]odbywasięsystematyczneniszczeniewszystkichpolskichŻydów.
Usłyszawszyto,zebraliśmysię,grupamłodychmężczyznzbronią,byuciecdolasu.Wtedyzrobiłsiętumult.Judenratzmusił
nasdorezygnacjiznaszychpostanowień,mówiąc,żenasząucieczkąnarazimynaniebezpieczeństwowszystkichmieszkańców
getta”219.
Niezależnieodtego,czywiedzieliirozumieli,żezbliżasiędeportacja,icoonaoznacza,czyteżpozostawali
nieświadomi220,informacjaozbliżającejsięlikwidacjigettawywoływałaogromnyniepokój,najczęściejpanikę:„wszystkich
ogarnęłoprzerażenie,strach,któryopanowałmieszkańcówgetta,doprowadzałichdoszaleństwa”—wspominaFajwel
Szapiro221.Ostatecznympotwierdzeniempogłosekozbliżającymsięwysiedleniubyłaczęstoinformacja,żeNiemcyzamówili
podwody222.
OD2DO15LISTOPADA1942R.
Nadranem2listopada1942r.gettawpowieciezostałyotoczoneprzezniemieckążandarmerięipolicję.Siłylokalnezostały
wspartejednostkamiprzybyłymizBiałegostoku.Żydompozwalanozabraćjedyniebagażpodręczny,jednocześnieinformując,
że„będąwywiezienidoinnejmiejscowości,gdziebędąpracowalizwiększymdlasiebiepożytkiem”223,lubżejadąnadMorze
Czarne224czynaKaukaz225.Małoktojednaknabierałsięnaniemieckiekłamstwa.
Akcjideportacyjnejtowarzyszyłyprzemoc,pośpiech,krzyki,bicie,terror,którewzmagałyogólnychaosipanikę.Niektórzy
uznawali,żenadchodzikoniecświata.Pobrańskimgetcie„biegałstary,szanowany76-letniŻyd,którycałowałsię
