Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Zakończenie
Powiatbielskiwlatach1944–1945
Latem1944r.naziemiepowiatubielskiegowkroczyłaArmiaCzerwona,dokładniejzaśsiłyFrontuBiałoruskiego48i65armii.
Hajnówkazostaławyzwolona20lipca,Siemiatycze—22lipca,Bielsk—30lipca,Brańsk—1sierpnia,aCiechanowiec—
2sierpnia.Zgodniezzałożeniamiakcji„Burza”ArmiaKrajowaatakowaławycofującesięwojskaniemieckieizamierzała
wystąpićwobecRosjanwroligospodarzaterenu.WBiałymstoku29lipcaujawniłsięRosjanomokręgowydelegatrząduJózef
Przybyszewski476,którypokilkudniachzostałaresztowanyprzezNKWDiwywiezionydoMoskwy.Jednocześniearesztowano
innychdziałaczyszczeblawojewódzkiegoipowiatowegowBielsku,aod31lipca1944r.—napodstawiepodpisanegodzień
wcześniejwMoskwieporozumienia—wBiałymstokuzacząłurzędowaćpełnomocnikPKWNLeonardBorkowicz477.13sierpnia
powstałKomitetWojewódzkiPPRzEdwardąOrłowską478jakopierwszymsekretarzem.Przystąpionodobudowynowego
porządku,jednocześniearesztujączwolennikówstarego.Dokońca1944r.przezaresztPUBPwBielskuPodlaskimprzeszło
478osób,wtymponad200członkówAK479.DziałalnośćAKniemalzupełniewówczasustała,tymbardziejżefrontustabilizował
sięjesieniąwrejonieNarwi,BiebrzyiPojezierzaMazursko-Suwalskiego,aobszarcałegowojewództwabiałostockiegobyłsilnie
nasyconywojskamisowieckimi.Stacjonowałytamwówczas—opróczżołnierzyArmiiCzerwonej—trzypułkiwojskNKWD,które
łączniezorganamiSmierszliczyły4500ludzi480.
PowyłonieniuwładzwojewódzkichPKWNprzystąpiłdotworzeniawładzlokalnych.PowiatowaRadaNarodowawBielsku
Podlaskimpowstała23sierpnia1944r.,wpołowiesierpniaprzyjechałatamgrupafunkcjonariuszyzMOzBiałegostoku,
byzorganizowaćKomendęPowiatową.1stycznia1945r.natereniepowiatuistniało17posterunków481obsadzonychprzez
250funkcjonariuszy,których70%niemiałojeszcze30lat.Większośćznich(55%)miaławykształcenieniepełnepodstawowe,
35%—podstawowe,pięciumiałowykształcenieśrednie,aczterech—niepełneśrednie.Zanalizyichpochodzeniaspołecznego
wynika,że55%stanowilichłopi,40%—robotnicy482,resztatointeligenci.Ichociaż20milicjantównależałodoPPR,byli
skoszarowaniimielinaposterunkachstołówki,aichrodzinyotrzymywałylepszekartkiżywnościowe,tofunkcjonariusze
MOwlatach1944–1945niemieliumundurowaniaiwystarczającegouzbrojenia.Przeprowadzonotylkojednąliniętelefoniczną
łączącąposterunkiwBielskuPodlaskimzBrańskiemiHajnówką.
NielepiejwyglądałwtymczasieaparatUrzęduBezpieczeństwa,którywpowieciebielskimpowstałnapoczątkuwrześnia
1944r.1stycznia1945r.PUBPliczył18pracowników,zktórychpołowanieprzekroczyła30lat.Jednaosobamiała
wykształceniewyższe,trzy—niepełnewyższe,sześć—podstawowe,apięć—niepełnepodstawowe483.Wkwietniu1945r.
doPUBPdołączyła40-osobowagrupaczłonkówPPRwwieku18–20lat484,ajesieniątegoroku—kolejnakilkunastoosobowa
grupazŁodziizeŚląska.SprawawyposażeniaprzedstawiałasięnielepiejniżwMO.Początkowo„pracownicyPUBP[…]
uzbrojenibyliwkarabinyirewolwery,którezdobywaliwwalcezreakcyjnympodziemiem[…]ibyliwposiadaniunastępujących
środkówlokomocji:samochódosobowyDKW(stary),parakoni,bryczkaiwózorazkilkarowerów”485.Dopierowkwietniu
1945r.otrzymalibroń,mundury,asamochódciężarowypodkoniectegożroku.
22sierpnia1944r.dekretemPKWNprzywróconoprzedwojennypodziałnawojewództwa,powiaty,gminyigromady.Powiat
BielskPodlaskistałsięnajwiększympowiatemwPolsce—liczył4551kmkw.;22miasteczkai1112wsipodzielonomiędzy
17gminwiejskichi3miejskie.Wczasieokupacjiniemieckiejzostałytamcałkowiciezniszczone3wsie,a154—zniszczone
częściowo,przyczymnajwiększezniszczeniadotknęływschodniączęśćpowiatu—gminyBoćki,Narewka,Mielnik,Orla,Wyszki.
Gminytezamieszkiwałaniemalwyłącznieludnośćprawosławna,stanowiącaogółem45%mieszkańców486powiatu,podczas
gdywjegowschodniejczęści—95%.Rusini,którzydotychczaspozostawaliraczejbiernymiuczestnikamiwydarzeń,wobliczu
powojennegokonfliktumiędzyPolakamistalisięistotnymzapleczemnowejwładzy.EugeniuszMironowiczpodkreśla,
że„władzakomunistycznanaBiałostocczyźnieniemiałażadnychkorzeni,trwaniejejwoparciuoelementmiejscowybyło
możliwetylkoprzywłączeniuludnościbiałoruskiejdobudowynowychstruktur.[…]Wobecistnieniadwóchzwalczającychsię
orientacjipolskichBiałorusininiemusielinawetwybieraćopcji,którejudzielilipoparcia.Znaleźlisiępotejsamejstronie
konfliktucowładza,chociażniewszyscybylijejzwolennikami”487.Napoczątku1945r.doPPRwpowiecienależało545osób,
wtym461(84,5%)Białorusinów,83Polakóworaz1Żyd488.SpośródBiałorusinówrekrutowanofunkcjonariuszyMOiUB.Dla
młodychludzizubogichwiejskichśrodowiskbyłatoszansaawansuspołecznego.Stosunkipolsko-białoruskie,dotychczas
nacechowanenieufnością489,stawałysięcorazbardziejkonfliktowe.Białorusinomobiecywanopoczątkowoopróczawansu
społecznegotakżewięcejautonomiinarodowej490,ajednocześniewładzekomunistycznerealizowałyumowęzRadąKomisarzy
LudowychBSRRo„ewakuacjiBiałorusinównawschód”.Niemniejrepatriacja—mimosowieckiejagitacji—niecieszyłasię
popularnością491.JednocześnienamocydekretuPKWNz6września1944r.przeprowadzanoreformęrolną,którawpowiecie
bielskimoznaczałaparcelację67majątkówziemskichołącznejpowierzchni7870ha,którąotrzymało660chłopów
nieposiadającychziemi(2730,03ha),1794małorolnych(4030,77ha)oraz306średniorolnych(671,88ha)492.
*
Wstyczniu1945r.ofensywaArmiiCzerwonejruszyłanazachód,anowawładzanawschodnichziemiachpolskich,wtym
natereniepowiatubielskiego,pozostałabezochrony.ArmiaKrajowazostałarozwiązanarozkazemgen.LeopoldaOkulickiego
z19stycznia1945r.,alekomendantOkręguBiałystokAKppłkWładysławLiniarski„Mścisław”niepodporządkowałsię
rozkazowiiutworzył15lutegoformacjęzbrojnąonazwieArmiaKrajowaObywatelska.Wiosną1945r.AKOliczyła27tys.
członków,wmajuweszławskładObszaruCentralnegoZrzeszenia„WolnośćiNiezawisłość”.Jednymzjejliczniejszych(około
300żołnierzy)oddziałówzbrojnychstałasię5WileńskaBrygadaAKpodwodząZygmuntaSzendzielarza„Łupaszki”.ZWiN
związanybyłteżoddziałLucjanaMinkiewicza„Wiktora”,którypotemprzekształciłsięw6WileńskąBrygadę.Aktywność
przejawiałatamrównieżNarodowaOrganizacjaWojskowa(mimopróbscalenianiepołączyłasięzAK,wiosną1945r.
współtworzyłaNarodoweZjednoczenieWojskowe),liczącaokoło5tys.żołnierzy.Wjejskładweszła3WileńskaBrygada,
naktórejczelestałRomualdRajs„Bury”(około180żołnierzy).Pozazorganizowanąkonspiracjąnatereniepowiatudziałały
uzbrojonebandy,terroryzującemieszkańców,którepodszywającsiępodpartyzantów,rabowały,nakładałykontrybucje,
gwałciły.
Coistotne,większośćoddziałówkonspiracji(oprócztejprzybyłejzWileńszczyzny)rekrutowałasięzzachodniejczęści
powiatu,zamieszkanejprzezludnośćpolską(zaściankiszlacheckie),awspierającanowąwładzębiałoruskaludnośćwschodniej
częścipowiatustałasię(rzeczjasnazwyjątkiemkomunistów)jejwrogiem.Konfliktmiałwięcnietylkocharakterpolityczny,
lecztakżenarodowościowy.Nastąpił
defacto
podziałpowiatubielskiegonadwieskonfliktowaneczęści:zachodnią,zwalczającą
nowyustrój,iwschodnią,udzielającąmupoparcia.Oddziałypodziemiarabowałybiałoruskiewioski,mordowałyludność.
Naprzełomiestyczniailutego1946r.doszłodozbiorowejmasakryocharakterzeludobójstwa493—wciągukilkudni200-
osobowyoddział„Burego”(działającywówczasjakoIVOddziałNZW,tzw.PogotowieAkcjiSpecjalnej)zamordował
31białoruskichfurmanów,wziętychsiłąjakopodwody,anastępniedokonałpacyfikacjikilkuwsibiałoruskich:Zaleszan,Wólki
Wyganowskiej,Zań,Szpaków.„Wokrutnysposóbzamordowano79przypadkowychosób,kilkadziesiątokaleczono.
MieszkańcówwsiZaleszanyspalonożywcemwzamkniętymbudynku”494.
Wpaździerniku1945r.KWPPRwBiałymstokupisałosytuacjiwpowiecie:„Wdalszymciąguwczęścizachodniejpowiatunie
manaszejorganizacjipartyjnejaniżadnychbratnichorganizacji.Taczęśćpowiatujestterenemswobodniehulającychband
NSZ-etowskich495.Podziemieantykomunistyczneistotniewystępowałozbrojnieprzeciwkonowejwładzy.Jegogłównym
wrogiembyli„komuniści”:agenciNKWD,żołnierzeArmiiCzerwonej,członkowiePPR.Oddziałypodziemianapadały
