Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Prymitywizmatwórczośćludowa
1
Samorodnyartystaludowy,parającsięztrudnościątechnicznegoopano-
waniamateriału,dążynieświadomiedojaknajwiększychuproszczeń.Uprosz-
czeniate,osiągniętekosztemmożliwienajmniejszegowysiłku,mająpodawać
odbiorcymaksimumwyrazu.Stądwprymitywieschematyzmiubóstwoformy,
któramawyrażaćwięcej,niżosiąga.Prymitywjestwięcniewątpliwieświa-
dectwembezpośredniegostosunkudotworzywaartystycznego.
Prymitywizmjeststylizacjąprymitywu.Prymitywistawychodzizzałożeń
świadomiepośrednich;wzorujesięnaprymitywie.Prostotęśrodkówformal-
nych,którauartystysamorodnegojestszczytemjegoosiągnięćtwórczych,
przejmujejakoideałtakżeswojegodążenia,rezygnująctymsamymzwła-
snejdalekosiężności.Upodstawyprymitywizmutkwiwięcnieszczerośćdo
rzemiosłaartystycznego:pewnacichaumowazczytelnikiem,codoktórego
żywisiępewność,żeocenion,gdziekończysięprostota,będącawyrazem
nieudolności,agdziezaczynasięprostotasztucznieosiągnięta,prostota
świadomieudającaprostotęprymitywu.
Prymitywistaniedążydowłasnegostylu–onstylizuje.Prymitywizm
jednakżeposiadaćmożedużewartościpedagogiczno-artystyczne.Może
byćszkołą,karmiącąprzerafinowanysmakzdrowymrazowcemprostoty.
Możebyćkorekturązboczeńiekscentrycznościartystycznych.Niekiedy
możebyćnawetimpulsemtwórczościsamodzielnej.Przykład:pieśńludo-
wa,jakoźródłonatchnieńpoetyckichprzedprzeszłostulaty.Nawarsztacie
Mickiewiczapoddałasięonaprawuwysokiejkulturywierszaidziękitemu
uzyskałatrwałośćnieprzemijającą.PóźniejszestylizacjeLenartowicza
119
iKonopnickiejnieprzetrwałypróbyczasu.Dzisiajwydająsięnampewną
minoderiąartystyczną.
Niebezpieczeństwawszelkiejstylizacji,awięciprymityzowania,sąnie-
małe.Wynikająoneztrudnościzachowaniawłaściwegoumiarumiędzy
imperatywemsamodzielnościapowolnościąinstygacjomzestronysztuki
prymitywnej.Spróbujmysprecyzowaćniektóreznich.
Poetaokulturzeliterackiejudajenaiwnośćpiosenkarzaludowego.Urok
tegosposobutworzeniapolegałbynasubtelnemupoddaniuczytelnikowi
świadomościtegonaśladowania,równocześnieurokutegoniemożeze-
trzećpodejrzenie,żepoetaprymitywizujecelemułatwieniasobiezadania.
Granicetusąniesłychaniepłynne,wymiaryróżniczkowe.Jedyniewielki
119TeofilLenartowicz(1822–1893),polskipoeta,autorrefleksyjnejlirykiopartejnamoty-
wachfolkloruludowego.
78
