Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
5.Zmiennezależneiniezależne.Klasyfikacjazmiennych
Zmienneniezależnezróżnąsiłąoddziałują
nazmiennązależnąY.Jednesilniej,innesłabiej.
Możnazatemuporządkowaćzmienneniezależne
wedługsiłyichoddziaływanianazmiennązależ-
nąY.Te,którenajsilniejoddziałująnaY,októ-
rychtraktująnaszehipotezybadawcze,nazywać
będziemyzmiennyminiezależnymigłównymi
ioznaczaćprzezXg.Natomiastte,któreoddzia-
łująnaYsłabiej,nazywaćbędziemyzmiennymi
niezależnymiubocznymiioznaczaćprzezXu.
Wróćmydopowyższegoprzykładu:możemytu
obokpoziomuaktywacjiorganizmuwyróżnić
jeszczejednązmiennąniezależnągłówną,amia-
nowicieUpoziomtrudnościzadania”.Natomiast
dozmiennychniezależnychubocznychzaliczyć
możemytakiezmienne,jak:Uprawdopodobień-
stwosubiektywneosiągnięciacelu”,Uwartość
nagrodyotrzymanejpowykonaniuzadania”czy
Upobudliwośćemocjonalna”.
Zmienneniezależnegłówneiuboczneto
zmienneważne(W)dladanejzmiennejzależ-
nejY.Pamiętajmyjednak,żewtrakciebadania
nazmiennązależnąYbędąoddziaływałyjeszcze
innezmienneniezależne,takiejak:Unastawienie
osobybadanejdobadacza”,Uwiedzaosobybada-
nejocelubadania”,Utemperaturapomieszczenia”,
Usposóbprzeprowadzaniapomiaruzmiennych
przezbadacza”itp.Zmiennetebędązakłócałyza-
leżność,którawiążezmienneważnezezmienną
zależną.Określimyjemianemzmiennychnieza-
leżnychzakłócających(Z).
Zmiennezakłócającedzieląsięnadwieklasy.
Pierwszaobejmujetezmienne,któresąniejako
Unazewnątrz”sytuacjibadawczejalbo,według
innegookreślenia,Uniesąskorelowane”zaktem
badaniaempirycznego.Ichwpływnazmiennąza-
leżnąjestUniespecyficzny”.Sątozmienne,których
oddziaływanianaYbadaczniemożeprzewidzieć.
PrzykładowotakązmiennąmożebyćUindywidual-
natolerancjaosóbbadanychnazmianyciśnienia
atmosferycznego”,comożemiećwpływnazmien-
nąUczasreakcji”.Drugaklasazmiennychzakłóca-
jącychobejmujetezmienne,któresąUwewnętrz-
ne”względemsytuacjibadawczejalbo,inaczej,
Usąskorelowane”zaktembadaniaempirycznego.
Dotychzmiennych,bodajżenajbardziejcharakte-
rystycznychdlabadańpsychologicznych,należą
zmiennekontekstupsychologicznegobadania;są
tozmiennebędąceUpochodną”wchodzeniabada-
czazosobąbadanąwinterakcję(onichtraktuje
rozdział6)–Uoczekiwaniainterpersonalnebada-
cza”,wskazówki(zmienne)sugerującehipotezę
badawczą”,Ulękprzedoceną”,Ustatusmotywacyj-
nyosobybadanej”,Uaprobataspołeczna”.
Jeżelichodziozmienneniezależnezakłóca-
jące,toczęśćznichwystępujezawsze,ilekroć
występująpozostałezmienneniezależneistotne
dlaY.Sąjednaktakiezmienneniezależnezakłó-
cające,któreniekiedywystępują,aniekiedynie.
Przykładem,wpierwszymprzypadku,możebyć
Usposóbodczytaniawskazaniaprzyrządupomia-
rowego”(dokładniej:chodzituoto,podjakim
kątembadaczpatrzynaskalęprzyrządu–oczy-
wiściejeżeliniejesttoprzyrządoodczyciecyfro-
wym).Przykłademwdrugimprzypadkumożebyć
Uzmęczenie”,Ubólgłowyosobybadanej”.Pierwszy
rodzajzmiennychokreślamymianemzmien-
nychniezależnychzakłócającychuniwersalnych,
adrugi–mianemzmiennychniezależnychza-
kłócającychokazjonalnych.Rozróżnieniedwóch
rodzajówzmiennychniezależnychzakłócających
madużeznaczenieprzyeliminowaniuichwpły-
wównaY.Niejesttozresztąrozróżnienietypowe
tylkodlapsychologii.Wfizycemówisięobłędach
systematycznychiprzypadkowych(losowych),
któreodpowiadająnaszemupodziałowizmien-
nychniezależnychzakłócającychnauniwersalne
iokazjonalne(Bohm,1961,s.54).
Częstojesttak,żebadaczeborykająsię
zproblemamiwynikającymizdziałaniazmien-
nychniezależnychzakłócającychiniezawszesą
wstaniekontrolować,wkonkretnymprzypadku
(naskutektrudnościnaturytechnicznej),wpływ
wszystkichzmiennychniezależnychubocznych
istotnychdlaY.Tezmienneniezależneuboczne,
którychwpływunaYbadaczniejestwstanie
uwzględnićwdanymbadaniu,określaćbędziemy
mianemzmiennychniezależnychubocznych
niekontrolowanych.Zmiennetewrazzezmien-
nyminiezależnymizakłócającymitworząogól-
niejsząklasęzmiennychniezależnychniekon-
trolowanych(N).Natomiastzmienneniezależne
główneipozostałaczęśćzmiennychniezależnych
ubocznych,którychwpływnaYwdanymbada-
niubadaczuwzględnia,nosząnazwęzmiennych
niezależnychkontrolowanych(K).
Wsumiezmienneniezależnegłówne,zmien-
neniezależneuboczneizmienneniezależneza-
kłócającetworzązbiórzmiennychniezależnych
istotnychdlaY.Omówionywyżejpodziałzmien-
nych,dlawiększejprzejrzystości,przedstawiony
zostałwformiegraficznej,narycinie2.2.
33
