Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Słownikoweipotocznedefinicjeprowokacji
31
cychgladiatorów,którygrałrolęatakującego
1
.Natomiastdziśnazywamytakalbo
osobnikawyspecjalizowanegow„krecich”usługachnarzecztakiejczyinnejpolicji,
jakwprzytoczonychhasłachsłownikowych,alboteżczłowieka,któryzwłasnegowy-
boruipotrzeby„wyzywa”(lży)lubrzucawyzwanie(szokuje,bulwersuje,naruszata-
bu,szargaświętości)lubnp.knuje,snujeintrygi–wdowolnejdziedzinie,nietylko
wwalkachpokazowych,turniejach,bitwachczyakcjachpolicyjnych.
Dotakichosób(którychfunkcjonowaniewpewnymśrodowiskuidziałalność
trwalezaprogramowanesąnaprowokacje)odnosisięprzymiotnik„prowokatorski”
(=właściwyprowokatorowi,podżegający
2
).
Zatemprowokatorski(prowokatorska,prowokatorskie)tocoś,codotyczytakie-
goprowokatora,cowiążesięzjegodziałalnością,wynikazjegointencjilubwypełnia-
nychzadań.Wtymsensiemówimyodziałalnościprowokatorskiej,oprowokatorskim
tonierozmowy(gdziewidocznajestintencjasprowokowaniakogoś),prowokatorskich
metodachwydobywaniazeznańizdobywaniadowodów(np.szantażemlubzastawia-
niempułapki),prowokatorskimstylurządów(skłócićludzi,„napuścić”nasiebiena-
wzajem,zastraszyćniepokornych,skusićzachłannych,zdezorientowaćwszystkichitp.,
czylidziałaćwmyślzasady„dzielirządź”).
Istniejąteżosobyoskłonnościach,upodobaniachipredyspozycjachprowoka-
torskich.Katalog„prowokatorów”jestznaczniebogatszyniżtylkotyppolicyjnego
prowokatora–konfidenta,agenta,„wtyczki”wykonującejzadaniainwigilacyjneidy-
wersyjnewstosunkudozwalczanegośrodowiskaprzestępczegolubpolitycznego
(zwłaszczawywrotowego,rewolucyjnego).
1.7.Określeniapokrewneibliskoznaczne
Wzrozumieniuistotyzjawiskazwanegoprowokacjąpomocnajestnietylkoana-
lizaznaczeniasamegosłowa„prowokacja”,alerównieżanalizaokreśleńbliskoznacz-
nychipokrewnych.
Zakładając,że„prowokacja”jestpojęciemabstrakcyjno-gatunkowym,wieloaspek-
towym(tasamanazwadlaokreśleniazjawiskwróżnychkontekstach,mającychjednak
wspólnymianownik,pewnawspólnącechę),uznamynietyle,żejesttoterminwielo-
znaczny,iletermin,dlaktóregoodniesieniemjest„rodzinaznaczeń”;analogiczniejak
tojestzmanipulacją
3
.Awtakimrazieomawianesłowapokrewneibliskoznacznetrud-
nopotraktowaćjaksynonimy,ekwiwalentnezamienniki.Sątoraczejokreślenia,które
wyraziścieoddająwłaśnieokreślonykontekst(jedenzmożliwychkontekstów)danego
pojęcia.Każdyznichodnosisiędojakiegośrodzaju,jakiejśformyprowokacji–okre-
ślonychprzezceli(lub)sposóbdziałania.Żadneznichnatomiastniewyczerpujetreści
aninieogarniaswoimzakresemwszystkiego,cowiążesięzprowokacją.
1
2
A.Bańkowski,cyt.wyd.,t.2,s.796.
KSJP,cyt.wyd.,hasłoprowokatorski.
3Por.J.Puzynina,Językwartości,Warszawa1992,rozdziałXII,Słowomanipulacjawjęzyku
polskim.
