Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
36
CzęśćI.Czymjestprowokacja?
(2)nieplanowanyiniekontrolowanyprzeznikogoefektpewnychstanówrze-
czyirelacjispołecznych;np.nędzasprowokowałazawiść;podwójnieobraźliwezacho-
wanieważniaka(obrażanas,aprzytymniewidząctego–boniedostrzegającnas–
obrażajeszczebardziej)wzbudzanienawiść,pragnieniezemsty;bezdusznaprocedu-
ralnaniemożnośćrozwiązaniaproblemuwywołałabunt;
(3)niekontrolowanyefektpewnychsytuacjispołecznych:głódsprowokowałgo
dokradzieży;wspólnezagrożenieiwspólnylęksprowokowałydawnychwrogówdo
zbliżenia;
(4)niezamierzonyiniekontrolowanyefektpewnychwłaściwościczłowieka(trwa-
łychlubokolicznościowych,sytuacyjniezmiennych).Dlaprzykładu:wyzywającauro-
da–prowokującaerotycznie,tzn.wywołującapożądanie,mimowolnąkokieterięlub
fantazjeseksualne;odrażającafizjonomia(prowokującaniechęć);irytującenawyki;
uprzedzającagrzeczność;ujmującycharakter,urokosobisty;nieznośnegadulstwo;
(5)nieumyślnespowodowaniepewnychzjawisk(własnąlekkomyślnością,nie-
starannościąwdziałaniu,błędemlubprzeliczeniemsięwewzględnieracjonalnych
przewidywaniach),np.niezręcznawypowiedźpaniministerwywołałaskandal;nie-
zdecydowanypieszysprowokowałwypadek.Dlaczegowręczsprowokował,aniepo
prostuspowodował?Ponieważswoimzachowaniemwywołał(zasugerował)określone
wrażeniaidecyzjekierowców,przezwzbudzonądezorientacjęwywołałodruchyinie-
skoordynowanedecyzje,któredoprowadziłydozderzeniapojazdów;
(6)efekt(częściowo,aletylkoczęściowo,zamierzony)zachowańnawpółspon-
tanicznych,nawpółumyślnych,aprzytymczęstoniejednoznacznych–takichjakko-
kieteria(któramożebyćodebranarówniejednoznaczniejakprzesadnielubmylnie),
jakabnegacja(którarówniedobrzemożebyćdemonstracją,wyzwaniemdlakonwe-
nansówiotoczenia,jakniechlujstwemwynikającymzwłasnejwygodyiniefrasobliwo-
ściwsprawachstroju,manierihigieny),jak„nadrabianieminą”ukonkurentówlub
niezdecydowanieukontrahentówpodczasnegocjacji(będącetyleżtaktyką,coprze-
jawemwahań);
(7)efektzachowańwyrachowanych(działańzpremedytacją),np.„podpuchy”,
zastawionejpułapki,intrygi.
Zakażdymrazemmowajestoskutkachczegoś;ozjawiskach,któreniemusia-
łynastąpić,jednakwokreślonychwarunkachzostałyprzesądzonewłaśnieprzezwy-
mienionyczynnik.Jednakwprzypadkukategorii(1)–(6)mówimyoskutkachnieza-
mierzonych,czasemnawetnieuświadamianych,podczasgdykategoriaostatniaod-
nosisiędoskutkówwysiłkuzamierzonego,podjętegozmyśląookreślonymcelu.
Ztegopowoduwinniśmyodróżniaćodpowiednioefektprowokacjiorazakt
prowokacji.
2.2.Efektprowokacji
Określeniepierwszenawiązujedopewnejtradycjiobecnejzwłaszczawbada-
niachpsychologicznychisocjologicznych,wktórychokreślasiętakpewnepowtarzal-
