Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
40
CzęśćI.Czymjestprowokacja?
zachowywałbysięwłaśniewtensposób,arównieżjegonaturalneitrudnedoprze-
zwyciężenialubukryciacechyskutkująjakekwiwalentcelowychstarańopobudzenie,
poruszenie,podniecenie,wzburzenieitd.
2.3.Sprowokowaniemimowolne
–efektdziałańprzeciwskutecznych
Napograniczumiędzykategoriąaktówprowokacjiiefektówprowokacjiusytu-
owanejesttakiezjawisko,jakniezamierzoneiwręczsprzecznezwolą,intencjamipod-
mioturezultatyjegodziałań,rezultaty,któreprowokująotoczenielubkonkretnych
adresatówjegodecyzji,działańdozachowańwręczprzeciwstawnychwstosunkudo
oczekiwańlubwymagańtegopodmiotu.
Zjednejstrony,działaniatakiemającharakteranalogicznyjakaktyprowoka-
cji(umyślność,ściśleokreślonycel,kalkulacjepodmiotu,przemyślaneczynności
przygotowawcze,zapobiegawczeitd.),sameniesąjednakaktamiprowokacji(gdyż
niemająnacelusprowokowaniekogoś)lubteżnawetsąaktamiprowokacji,aleta-
kimi,którychprowokacyjnyrezultatrozmijasięzrzeczywistymprowokacyjnymza-
mysłem,anawetzupełniemuzaprzecza.Mówiącprościej,podmiotcoinnegochciał
sprowokowaćwmyśleniuipostępowaniuinnychpodmiotówniżwrzeczywistości
sprowokował.
Zdrugiejstrony,rezultatytakichdziałań(wktórychpodmiotprzeliczyłsię,nie
przewidziałobroturzeczy)mająpodobnycharakterjakniezamierzoneiniezaplano-
waneprzeznikogoprowokująceefektyczytozjawiskprzypadkowych,czyteżcudzych
właściwościalbozachowańpozbawionychintencjiprowokowania.
Wprakseologiidziałaniaotakichwłaściwościach(rezultatzaprzeczającycelom)
nazywanesąprzeciwskutecznymi.
Postępujeskutecznie,ktoczynitak,żeskutkiemjegodziałańpowstajewynikzamierzo-
ny.Chciałdaćsygnałoswoimprzybyciu,nacisnąłguzikoddzwonkairozległosiędŹwięcze-
niesygnalizujące.Naprzeciwnymbieguniewartościpraktycznychleżywartośćnegatywnazwa-
naprzeciwskutecznością.Niewprawnypianistachciałtakuderzyć,bystrunaCzabrzmiała,
astrunaDmilczała,auderzyłwklawiszetak,żestrunaDzabrzmiała,astrunaCnieodezwa-
łasięwcale.Jegoczynnostkabyłaprzeciwskuteczna.Niepowodzenietegorodzaju
podlegastopniowaniomiosiągakresprzekory,gdywłasnymruchemumyślnymsprawiamy
cośkontrastowoprzeciwnegotemu,cochcieliśmyosiągnąć.Dawanonarkozęchloroformową,
bypomócwleczeniuoperowanegopacjenta,leczniestety,wpewnychprzypadkachuśmier-
całaonachorego
1
.
Wkomunikacjispołecznejnajbardziejznanymprzykłademdziałaniaprzeciw-
skutecznego–mimowolnieprowokacyjnego–jesttakzwanyefektbumerangowy
wreklamieiwpropagandzie.Metaforaobrazowoukazujeistotęzjawiska:łatwobo-
1
T
.Kotarbiński,Prakseologia,CzęśćI,Wrocław1999,s.357.
