Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
24
CzęśćI.Czymjestprowokacja?
Taostatniacharakterystykajestpotrójnieinspirującadlarefleksjiteoretycznejnad
istotązjawiskaizakresempojęcia.Popierwsze,ukazujedużąrozpiętośćzastosowaniater-
minu,itowtakisposób,żenaprowadzaczytelnikanamyśl,iżkażdyzprzytoczonych
kontekstówpojęcia(przejawówzjawiska)macośwspólnegozinnym.Podrugie,odno-
towanyzostałistotnymoment,amianowicie,żeprowokowaniemjestjużpróbawywoła-
nia(pobudzenia,wymuszenia)jakichśreakcji,bezwzględunawyniktychwysiłków,anie
tylkoefektywneichwywołanie.Potrzecie,doprowadzadosłusznegowniosku,iżniecha-
rakterintencji(np.życzliwychlubwrogich)inieocenaskutków(pozytywnychlubnega-
tywnych)lubjawnościirzetelnościoddziaływaniastanowioistociezjawiskaokreślanego
czasownikiem„prowokować”,leczto,iżoddziaływanietopowodujeswoistątransgresję,
wywołujeskutkilubreakcjewcześniejnieprzesądzone,niezamierzone,nieprzewidywa-
neiwpewnymsensiewymuszone.Wtensposóbzbliżamysiędoadekwatnejteoretycz-
nej,anieczystopotocznej,okazjonalnejlubzmiennokontekstowejdefinicjizjawiska.
1.3.Słownikoweobjaśnieniaterminu„prowokacja”
Oileczasownik„prowokować”możeodnosićsiędodowolnejczynnościwywo-
łującejwymuszoneskutki,anawetdobezosobowegowpływujednegozjawiskana
drugie,otylerzeczownikodczasownikowy„prowokacja”jestjużpojęciem,bytakrzec,
gatunkowym.Odnoszonyjestbowiemjedyniedointencjonalnychczynności–prak-
tycznychlubrytualnych,alepotencjalniepowtarzalnych,takich,któremożnabyod-
nieśćdopewnegowzoru,schematu,określonegosposobudziałania.Kiedybowiem
używamysłowaprowokacja,traktujemyjejakokwalifikacjęjakiegośczynu,zachowa-
niawzględniezdarzenia;kwalifikację,doktórejkryteriasąjużustalone(wpewien
sposóbskodyfikowaneiuświadamianelubintuicyjnietraktowanejakooczywiste).Ra-
czejnieużyjemysłowa„prowokacja”wodniesieniudozjawiska,którewprawdzienas
szokujelubzaskakuje,alenienasuważadnychskojarzeńporównawczych.Nienazwie-
mynp.prowokacjąprzypadkowegonieporozumieniatowarzyskiegoaniteżzbioro-
wejkonsternacjiczyimśnieudanymwystępem,natomiastuznamyzaprowokacjępa-
rodięrozmyślnieutrzymanąnagranicydobregosmakuiszacunkudlaobiektu„prze-
drzeźniania”iwykpiwania,demonstracyjnąniegrzeczność,złośliwebluźnierstwo
wobecnościduchownegolubwierzących,deptanieflagi,darcienastrzępylubpale-
nielegitymacjiitp.Wprawdzietakiezachowanialub„zajścia”szokująnaskonkretnie
(bowkonkretnymmiejscuiczasie,zkonkretnąintencją),alepozatymskądśjużzna-
mytakieformypostępowania.
Tojednowydajesięjasnedlawszystkichautorów,którzypodajązwięzłedefini-
cjeprowokacji.Pozatymjednakdefinicjeteuwikłanesąwewspomnianyjużdylemat,
czyokreśleniutemunadawaćsensszerokiineutralny,czyteżzawężonydopewnych
intencjiprzypisywanychsprawcomzdarzeńinadawcomznakóworazdooceny,ko-
muoneprzynosząkorzyścilubstraty.
WładysławKopalińskizawężazakresterminu„prowokacja”dozachowań,któ-
rewyróżniająsięnastępującymicechami:
