Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.Dwoistycharakter
zjawiskprowokujących
Dotychczasowaanalizaetymologicznawyraźniewyeksponowaładwienietożsa-
mekategorie„prowokowania”:(1)bezosobowe,nieintencjonalneoddziaływaniezja-
wisk(zdarzeń,określonychcechrzeczylubosób)nauczucia,wrażenia,wolęlub–czę-
ściej–naodruchowealboinstynktowne,podświadomezachowaniajednostekwzględ-
niezespołówludzkich,grup;(2)umyślnywpływokreślonychosóbnawrażenia,
przeżycia,dążenia,zamiary,postanowieniaizachowaniainnychosób(nakłanianieich
doczegoś,cowichzachowaniuniebyłoprzesądzone,anawetmogłobynienastąpić
beztejzachęty,podpowiedziczywymuszenia).
Jakijestwspólnymianownikdlaobydwutychkategorii?Jestnimtakczyina-
czejpowodowanie(wywoływanie)czegoś,coniebyłozamierzoneprzezteosoby,ana-
wet–zpunktuwidzeniaichskłonności,wyznawanychzasad,nastawieńitd.–wyda-
wałosięniemożliwe,aprzynajmniejmałoprawdopodobne.Człowieksprowokowany
–czytoprzezcoś,czyteżprzezkogoś–toczłowiekniejakosztucznienakłonionydo
pewnegosposobumyślenia,odczuwaniaipostępowania.Iwłaśnietęwłaściwośćmo-
żemyuznaćzaistotęprowokacji,pamiętającprzytymoróżnicymiędzybezosobowym,
„zjawiskowym”(zdarzeniowymlubprocesualnym)aosobowym(czynnościowymiin-
tencjonalnym)mechanizmemsprowokowania.
2.1.Międzyprzypadkowościąapremedytacją
Potocznymiwyobrażeniamioprowokacjirządzistereotyppremedytacji.Błęd-
nieutożsamiasięwszelkąprowokacjępoprostuzdziałaniem,czylizachowaniemroz-
myślnym.Wmyśltegozałożeniaprowokujeten,ktochcesprowokować,wie,jakto
zrobićiczynitokonsekwentnie.Tymczasemczasownik„sprowokować”możeodnosić
siędowielunietożsamychsytuacji.Przezsprowokowaniemożemywięcrozumieć:
(1)nieprzewidzianyiniekontrolowanyefektprzypadkowych(wkażdymrazie
dlanas)zdarzeńprzyrodniczych(np.kataklizmów,alenietylko)ispołecznych.Przy-
kładowo:wybuchwulkanusprowokował(wywołał)panikę;klęskagłodusprowoko-
wałarozruchy;
