Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
26
CzęśćI.Czymjestprowokacja?
wogóledosposobówsztucznegowywoływaniaprzezczłowiekapożądanychzjawisk
przyrodniczychwtechnologii,hodowliroślinizwierząt).Takczyinaczejjakowyróż-
nikprowokacjitraktowanajestswoistasztucznośćwywołanegoefektu
(coodnosisięnietylkodozabiegówleczniczych,aleidopułapkizastawianejnaprze-
stępców,przynętyskłaniającejkogośdomimowolnejautodemaskacji,napaścilubpo-
twarzynagleiradykalniezmieniającejczyjświzerunek).A.Bańkowskipodążatu
wpodobnymkierunkujakM.Bańko,którypodkreślaswoistą„nienormalność”,nad-
zwyczajnośćwywołanegostanupsychicznegolubzachowania.
Coprawda,powstajewówczasdylemat,czyposługiwaniesiętymsamymtermi-
nem„prowokacja”dlaoznaczeniaioddziaływańspołecznych,ioddziaływańtechnolo-
gicznychnieutrwalizamieszaniapojęciowego.Oilezrozumiałajestwieloaspektowość
słowa„prowokować”(różnezjawiskamogąbyćsprowokowane,rozmyślnielubnie...
napodobnejzasadzie),otylesłowo„prowokacja”jużzakładapewnąintencję.Czyroz-
wiążetenproblemtypologiaprowokacjiistosowanieokreśleńkwalifikacyjnych(pro-
wokacjatakaataka)?Wydajesię,żelepszymrozwiązaniemjestrozróżnienie„efektu
prowokacji”i„aktuprowokacji”(zob.dalejrozdz.2,3,4)izastrzeżenieterminu„pro-
wokacja”(jakoskrótumyślowego)dlaoddziaływańczłowiekanaczłowieka.
1.4.Intencjonalnezawężanieznaczeniasłów
dotyczących„prowokowania”
Jakwidać,kierunekstopniowegouściślaniaterminologiijestdośćkonsekwent-
ny,choćniezawszetodostrzegamy,zasugerowanialfabetyczną,anielogicznąkolej-
nościąhasełsłownikowych.
Czasownik„prowokować”możnajednakowopoprawnieodnosićdoróżnych
kontekstów:
q
dozjawiskogenezieżywiołowejicharakterzeniepodmiotowym(np.doprzy-
padkowychzdarzeń,doklęskżywiołowychlubtendencjiprzyrodniczych),które
obiektywniepowodująiniejakowymuszająskutkiniebędąceniczyimsubiektywnym
zamiaremanioczekiwaniem,anaruszają„naturalnystan”lub„naturalnyprzebieg”
czegoś;
q
doskutkówzachowańlubcechludzi,którewywierająsilnewrażenienaoto-
czeniuiwywołują„burzliwe”reakcje,pobudzajądojakichśemocji,myślilubreakcji;
q
doczynówpodjętychzokreślonąintencją,iprzeważnie„zpremedytacją”.
Idopieroporównaniegramatycznegoilogicznegopodmiotuzdaniazfilozo-
ficznąkwalifikacją„czynnikówsprawczych”(przyczynaczypowód,wydarzenieczy
podmiot)pozwalanauchwycenieistotnejróżnicymiędzyodmiennymisytuacjami:
gdycośsprowokowałocoś,gdycośsprowokowałokogośdoczegoś,gdyktośsprowo-
kowałkogoś.
Rzeczownik„prowokacja”majużwydźwiękintencjonalny:nienazwiemy„pro-
wokacją”burzy(choć„prowokuje”strachizamiarschronieniasię),wypadkudrogo-
wego(choć„prowokuje”zbiegowiskoludzirówniezaniepokojonychtragediąjak„nie-
