Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.Dwoistycharakterzjawiskprowokujących
39
nikówzgromadzenia,zbiegowiskaczytumultuzachowania,nacodzieńpoczciwych,
dobrodusznychlubnieśmiałych,wzbudzonazostałanatomiastprzeznapięciewsytu-
acjikonfliktowej,wzajemnąstymulacjęludziwtłumie,przyśpieszonymujednolice-
niememocjiitd.
Wyróżniki„efektuprowokacji”
Naczymwięcpolegaprowokującyrezultatjakichśzjawiskspołecznych,uza-
sadniającystwierdzenieo„efekcieprowokacji”?Takczyinaczejchodziospecyficz-
nyodbiórtychzjawisk–owywołaneodruchy,wrażenia,skojarzenia,wyobrażenia,
domniemania,któreniepowstałybysamezsiebie,leczsąreakcjąnapewneten-
dencje,zdarzeniailudzkiezachowania,przytymreakcjąodbiegającąod„własne-
gozaprogramowania”ludzi.Człowieksprowokowanyprzezcoślubprzezkogośto
osoba,którawcześniejniemyślałaodanymzjawisku,sprawie,amusisięjakośod-
nieśćdonieoczekiwanegozdarzenia,informacji,kontaktu,lubteżktoś,ktozmie-
niłswojeuprzednienastawienia(wyobrażenia,uczucia,zamiary)podwpływemdo-
znanegozaskoczenia,zdziwienia,dezorientacji,zakłopotania,szoku,stresu,obawy,
pokusy.
Kwalifikacjęzjawiskajako„efektuprowokacji”możemyodnieśćdoczterech
typówsytuacji:
(1)Kiedydanezjawiskawywierająwpływnasposóbmyśleniaizachowanialu-
dzi–nieuświadamianyprzeznich,aleprzesądzającycośiparadoksalny;taki,żemy-
ślą,przeżywająlubpostępujązupełnieinaczejniżbylibydotegoskłonnisamizsiebie
(przykładowo,inaczejreagujenazdarzenieczłowiekzaskoczonyizdenerwowanytym
zdarzeniemniżktoś,ktodanąsytuacjępostrzegaiprzeżywarutynowo);
(2)Kiedyreakcjaludzinatezjawiskanastępujeszybciejniżichzrozumienie
iprzemyślenie,nierzadkozresztąudaremniającrefleksję,uniemożliwiajączachowa-
niedystansudozdarzeńlubcudzychzachowań,ograniczająclubpozbawiającichsa-
mokontroli(zaprzykładniechposłużądecyzjepodejmowaneodruchowowgniewie
lubwstanieprzestraszenia);
(3)Kiedyprzypadkowezdarzenialubzbieżnośćczasowaiprzestrzennapew-
nychzdarzeń(splotyokoliczności)skłaniająludzidoichinterpretacjiniewkatego-
riachbezosobowych:przyczynowo-skutkowych,strukturalno-funkcjonalnychczysta-
tystycznych,leczwkategoriachteleologicznychizgołaspiskowych(tozdarzenieczemuś
słu˝y,ktośjecelowospowodował);
(4)Kiedycudzymzachowaniom,gestom,wypowiedziomiczynom,jakieani
wintencjach,aniwskutkachnasniedotyczą,niesąskierowanedonasaniteżnie
nastąpiłyzmyśląonas,przypisujemyokreśloneintencje(np.złośliwelubkusi-
cielskie),awkażdymrazieokreślonąwymowę(np.:tomnieobra˝a;jeślinawetnie
chciałmiokazaćlekcewa˝enia,jegozachowaniezdradziłorzeczywistystosunekdomnie,brak
szacunku).
Oefekcieprowokacjimożnawięcteżmówićnatejzasadzie,żechoćniebyłoczy-
imśzamiaremsprowokowanieinnych,togdybychciałkogośsprowokowaćdoczegoś,
