Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
SportisystemywychowaniawantycznejGrecji
67
opiekowaniasięnim.Rodzicebyliodpowiedzialnizawychowaniedzieckatylkodojego
7lat.Wokresiepóźniejszymobowiązekwychowawczy,trwającydook.20rokużycia,
przejmowałopaństwo.Byłotowychowanienadersurowe,byniepowiedzieć–okrutne,
amomentaminawetsadystyczne.Platonpisze,żedozestawuspartańskiejagogewchodziły
„przedziwnieuciążliwećwiczenia,jeślichodzioznoszenietrudówimąk.Bezbutówgonią
pomrozieibezpościeliśpią,iobchodząsiębezsłużących,samisobieusługują,dniami
inocamiwędrująpocałymkraju”
25
.
Towarzyszyłtemubardzoostrysystemkontrolowaniaćwiczeńiprawidłowościstylu
życia.„Byłozapisanewprawie,żecodziesięćdnimłodzieńcyrozebranidonagamusieli
poddaćsiępublicznemuprzeglądowiprzezeforów(eforoi–najwyżsiurzędnicypaństwa].
Jeślibylikrzepcyimocni,dziękićwiczeniomgimnastycznymprzypominającyzwyglądu
dziełorzeźbiarzaczygrawera,chwalonoichzato;leczjeśliichbudowaciałazpowodu
lenistwawykazywałajakieśzwiotczeniaczysłabościlubzaczynającerosnąćwfałdysadło,
wtedybylibiciikarani”
26
.
Karypolegałyzwyklenachłoście.Chłostarytualna(diamastigosis)byłateżsprawdzia-
nemmęskościpoukończeniuedukacjichłopięcej.PrzeprowadzanojąwświątyniArtemidy
Ortyjskiej(ArtemisOrthia),centralnymmiejscudlaspartańskiegosystemuwychowania.
Boginitabyłapatronkąwieludziedzin,alejakoOrthiamiałazazadanieodnawiaćżycie.
ŚwiadkiemtakiejchłostybyłPlutarchzCheronei,którypisał:„Pokilkakroćzanaszych
czasówwidzieliśmysamimłodychSpartańczykówprzedołtarzamiArtemidytakrózgami
sieczonych,żeniektórzyzbóluumierali,żadnegojękuniewydawszy”
27
.
PołączeniechłostyzboginiąArtemidąOrtyjskąsprawia,jakdotąd,wyraźnekłopoty
historykomsportu.Wyjaśnieniategoelementugreckiejmitologiiniemateżwpopular-
nychsłownikachczyencyklopediachkulturyantycznej.Czynitodobrzefrancuskifilolog
klasycznyClaudeCalame:
PozostajemiwytłumaczyćetymologiępojęciaOrthia.Licznewysiłkipisarzyantycznych,
abyjewyjaśnić,pokazują,żeinterpretacjategokultuzawszeczyniłazamieszaniewśród
jegointerpretatorów.DlaGrekówArtemidabyławSparcieokreślanajakoOrthia,ponieważ
wywoływałapoczuciebezpieczeństwa,pomagałarozprostowaćczłonkinowonarodzonym
dzieciom,przywracaładozdrowiarodzącekobiety,odnawiałamiasta,wreszcieprzywracała
życieistotomludzkim,alboteż,żepochodziłazgóryonazwieOrthiawArkadii.[...]Zwy-
jątkiemkilkuusiłowań,bypołączyćnazwęOrthiazsymbolikąfalliczną,większośćfilologów
ihistorykówreligiizaczynaodwyjaśnieńpozostawionychprzezstarożytnych.Najogólniejszą
cechą,któramożebyćwydobytaztychetymologiijest„bezpieczeństwo”:Artemidajestbo-
ginią,któraocalaizabezpiecza.Tozgadzasiędobrzezjejcharakteremjakoboginikarzącej
izbawiającej.Artemidawszczególnościukazujesięjakobóstwo,którezabezpieczazdrowie
obywateliispołeczeństwajakocałości.Todajenambrakująceogniwowzdefiniowaniule-
gendpoczątkowychirytuałówzwiązanychzOrthiąjakookreślającychinicjacjęplemienną.
Wrytuałachinicjacyjnychistojącychzanimimitach,poczasieśmiercinastępujeokres
reintegracjiiponownychnarodzin,jakwewszystkichtzw.rytuałachprzejścia.Wprzypad-
kuArtemidyOrthii,fazaśmiercijestreprezentowanaprzezmitzabójstwamieszkańców
obai[osadzałożycielskichSparty–W.L.]ioszaleństwachAstrabakosaiAlopekosa[książąt
25Platon,Prawa,tłum.ioprac.M.Maykowska,wstępT
.Kozłowski,Warszawa1997,I,633B-C.
26Elian,Opowieściróżne,14,7,cyt.za:B.J.Kunicki,KulturafizycznaantycznejGrecji,Poznań2002,s.27.
27PlutarchzCheronei,Żywoty,cyt.za:B.J.Kunicki,op.cit.,s.27.
