Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.Schematpoznanianaukowego
grupdążądowykrywaniaopisuiwyjaśnienia,atak-
żedoprzewidywaniazjawiskzachodzącychwświe-
cie,wktórymżyjemy.Dlategotwierdzeniatychnauk
musząbyćkonfrontowanezfaktamiempirycznymi
izasługująnauznanietylkowtedy,gdydostatecznie
mocnoprzemawiazanimiświadectwodoświadcze-
nia.Empirycznejweryfikacjitwierdzeńdokonujesię
rozmaitymimetodami:zapomocąeksperymentulub
systematycznejobserwacji,wdrodzewywiadówian-
kiet,testówpsychologicznychlubklinicznych,szcze-
gółowychbadańnaddokumentami,inskrypcjami,
monetamiczywykopaliskamiarcheologicznymiitp.
Tazależnośćoddoświadczeniaodróżnianaukiem-
piryczneodnieempirycznychdyscyplinczystejma-
tematykiilogiki,wktórychdowodzenietwierdzeńza-
sadniczoniewymagapowoływaniasięnaświadectwo
doświadczenia.Naukiempirycznezkoleidzielisięza-
zwyczajnaprzyrodniczeispołeczne.[ś]Psychologię
zaliczasięczasemdopierwszejztychgrup,czasem
dodrugiej,nierzadkoteżprzyjmujesię,żenależyona
częściowodokażdejznich(wyróżnienia–J.B.).
Wsposóbbardziejpoglądowykolejnestadia
poznanianaukowegoprezentujerycina1.3.
Wgórnejczęściryciny(szaryprostokąt)
przedstawionoświatkonstrukcjiteoretycznych
(tu:teoriipsychologicznych),wktórymdziałapsy-
cholog-badaczjakoteoretyk,natomiastwdolnej–
światfaktówempirycznych,wktórymdziałapsy-
cholog-badaczjakoeksperymentator.Oczywiście
tenpodziałmacharaktersztuczny,dydaktyczny.
Wrzeczywistościbadaczwystępujewdwóchro-
lachjednocześnie–iwymyślahipotezy,iprojek-
tujebadaniejesprawdzająceorazdokonujeróż-
norakichkorekt.Innymisłowy–możnatuużyć
metaforypodróżniczej–nieustanniekursujemię-
dzytymidwomaświatami.DojrzałyUteoretyk”
(ajakopsychologpowinienbyćteżUempirykiem”),
gdyobmyślahipotezyczyteorie,musiteżpomy-
ślećokryteriachichfalsyfikowalności(zob.rozdz.
3,pkt2–zwłaszczaprzytoczonątamwypowiedź
Popperawkontekściejegorefleksjipowysłucha-
niuwykładuEinsteina).
Najogólniejrzeczujmując,poznanienaukowe
(wkażdejdyscyplinieempirycznej)sprowadzasię
dotrzechetapów.Wpierwszymbadaczformułuje
teorie.Wdrugimwyprowadzaznichnadrodze
dedukcjiokreśloneprzewidywania(predykcje).
Wreszciewtrzecimsprawdzateorie,przezpod-
jęciekonfrontacjiprzewidywańznowymifaktami
ustalonymiwdrodzeobserwacjiczyeksperymen-
tu.
Rycina1.3zostanieinaczejodczytanaprzez
przedstawicielaMillowskiegoindukcjonizmuiina-
czejprzezprzedstawicielaPopperowskiegohipote-
tyzmu.Obastanowiskaróżniąsięcodotreścistrzał-
ki1:Uodfaktówdoteoriipsychologicznych”oraz
strzałki3:Uodprzewidywańdofaktów”.Strzałka
2:Uodteoriipsychologicznychdoprzewidywań”
jesttaksamoodczytywanaprzezzwolenników
jednegoidrugiegostanowiska.Abyułatwićporów-
nanieobustanowisk,naniosłemjenajednąryci-
nę.OznaczyłemodpowiednioliterąAstanowisko
indukcjonisty,aliterąBstanowiskohipotetysty.
Wedługpierwszej,indukcjonistycznejmeto-
dypoznanianaukowegopostępowaniebadacza
przebiegazgodniezponiższymwzorcem.
Punktemwyjściadlabadaczamusząbyćza-
obserwowaneprzezniegofakty.Powinienjeob-
serwować,niekierującsiężadnymi,np.teoretycz-
nymi,uprzedzeniamicodoichnatury.Zwykłosię
mówić,żeidzieoUnagie”,niezinterpretowanefak-
ty.Takiepostępowaniebadaczamazaświadczać
ojegoUobiektywności”.
Zebraneprzeznieuprzedzonegobadaczafak-
tystająsiępodstawą–nadrodzeindukcyjnego
uogólnienia–doprzejściaodfaktówznanych
(zaobserwowanych)dofaktównieznanych,ale
należącychdotejsamejklasy,cofaktyzaobser-
wowane.Terazjestczasnabudowanieteorii,która
pozwoliłabyopisaćiwyjaśnićcałąklasęfaktów
(itychznanychitychnieznanych).Abysięupew-
nić,czyjestonatrafna,badaczmusiwrócićdo
światafaktów.
RYGINA1.3.Schematpoznanianaukowego–wedługindukcjonisty(A)ihipotetysty(B)
9
