Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Teoretyczneimetodologicznepodstawypsychologiiklinicznej
Poczuciekoherencjizostałonajpierwprzezau-
toraokreślonejakoUogólnaorientacja,wyrażająca,
wjakimstopniuczłowiekmadojmujące,trwałe,
choćdynamiczneprzekonanieoprzewidywalno-
ściświatawewnętrznegoizewnętrznegooraz
otym,żezdużymprawdopodobieństwemsprawy
przyjmątakpomyślnyobrót,jakiegomożnaocze-
kiwaćnapodstawieracjonalnychprzesłanek”
(Antonovsky,1979,s.123,1995,s.11).Zpsycholo-
gicznegopunktuwidzeniamożnapowiedzieć,że
poczuciekoherencjijestogólnymnastawieniem
orientacyjnym,wyrażającymtrwałeidynamiczne
przekonanieoprzewidywalnościiracjonalności
świataorazwłasnegopołożeniażyciowego.
Poczuciekoherencjimawięc,jaksięwydaje,
rodowódpoznawczy.Dopierowpóźniejszych
swoichpracach(Antonovsky,1987,1995)autor
przedstawiłpoczuciekoherencjijakozmienną
przynależnąjednostceskładającąsiętrzech
komponentów.Wtymnowymujęciupoczucie
koherencjizostałookreślonejakoUglobalna
orientacjaczłowiekawyrażającastopień,wjakim
człowiekmadojmujące,trwałe,choćdynamiczne
poczuciepewności,że(1)bodźcenapływające
wciągużyciaześrodowiskawewnętrznegoize-
wnętrznegomającharakterustrukturalizowany,
przewidywalnyiwytłumaczalny;(2)madostęp
dośrodków,któremupozwoląsprostaćwymaga-
niom,jakiestawiajątebodźce;(3)wymaganiate
sądlaniegowyzwaniemwartymwysiłkuizaan-
gażowania”(Antonovsky,1987,s.19,1995,s.34).
Wynikaztego,żeAntonovskyzmieniałiprecy-
zowałrozumieniepoczuciakoherencjiiwefekcie
uznał,żeskładasięonoztrzechkomponentów:
poznawczego,instrumentalno-behawioralnego
imotywacyjno-emocjonalnego.Wjednejzpóź-
niejszychpracpt.UCanattitudescontributeto
health?”(Antonovsky,1992)skłaniałsiędotego,
abytęzmiennąnazwaćpostawąwobecstresorów.
Wdyskusjinadpsychologicznąinterpretacją
komponentówpoczuciakoherencjistwierdzono,
żemożnajezaliczyćdotrzechtypówwłaściwości
podmiotowych:przekonań,kompetencjiicech
emocjonalno-motywacyjnych.
Poczuciezrozumiałości(comprehensibility)jest
zmiennąpoznawczą;odnosisiędostopnia,wja-
kimczłowiekspostrzeganapływająceinforma-
cjejakouporządkowane,spójneidającesięzro-
zumieć,wzwiązkuzczympowstajepoczucie,
żewydarzeniommożnanadaćznaczenieije
przewidzieć.
Poczuciezaradności–sterowalności1(mana-
geability)jestzmiennąpoznawczo-instrumental-
ną.Wynikazprzekonania,żeczłowiekowisądo-
stępnezasobyzaradcze,choćniemusząbyćjego
własnością.Możeteżchodzićozasobyzewnętrz-
ne,doktórychmożnasięodwołać,np.sieci
wsparcia,autorytety,sacrum.Mającpoczucieza-
radności,człowieknieczujesiębezradny,nie
czujesięofiarązdarzeń,mapoczucie,żetrudno-
ściominiespodziankomżyciamożnazaradzić,
asytuacją–sterować.
Poczuciesensowności(meaningfulness)jest
zmiennąmotywacyjno-emocjonalnąiwyraża
stopień,wjakimczłowiekczuje,żeżyciema
sens,żewymaganiażyciawartesązaangażowa-
niaiwysiłku.Ludziezwysokimpoczuciemsen-
sownościpodejmująwyzwaniażyciaiwysiłek
rozwiązywaniaproblemóworazposzukująsensu
(por.Sęk,2001d).
Wnowszychpracachnadrolązasobówwży-
ciuczłowiekaokreślasiępoczuciekoherencjija-
kometazasóbalbozasóbkluczowy,tj.taki,który
Uzawiaduje”innymizasobamiiznajdujesię
whierarchiizasobównawysokimmiejscu(Sęk,
2012).
Doczynnikówsalutogenetycznychzaliczono
wopisywanymmodelutakżestylżycia.Wsche-
macieczynnikitezostałypominięte.Możetowy-
nikaćztego,żeautorkładłwiększynaciskna
warunkikształtującestylżycianiżnasameza-
chowania.Pisałotymwjednejzprac(Antonovsky,
1997),gdzieakcentowałznaczenietychzacho-
wań,któresprzyjajątworzeniuwarunkówod-
powiednichdorozwijaniazasobówczłowieka
ikształtowaniadoświadczeniagwarantującego
rozwójpoczuciakoherencji.
Istotnąrolęwrozwojukompetencjisalutoge-
netycznychczłowiekaodgrywakontekst:histo-
ryczny,ekonomicznyipolitycznyorazspołeczno-
-kulturowy,aźródłamibezpośredniegokształto-
waniasiępoczuciakoherencjisądoświadczenia
stałościirównowagimiędzyniedociążeniem
aprzeciążeniem,orazaktywneuczestnictwo
wdokonywaniuzmianżyciowych.
1Podajemydwaokreślenia,gdyżfunkcjonująonewpi-
śmiennictwiepolskimnatentemat.TerminUsterowalność”
zostałużytyporazpierwszyprzezBohdanaDudka.Termi-
nuUzaradność”użytoporazpierwszywtłumaczeniuksiąż-
kiAntonovsky’egoz1987r.pt.Rozwikłanietajemnicyzdrowia.
Jakradzićsobiezestreseminiezachorować(1995).Jesttowyraz
niedokończonejdyskusjicodotrafnościtłumaczenia.
44[[[
