Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Słownikoweipotocznedefinicjeprowokacji
23
uchwyceniaistoty,typologiiformiewentualnegostopniowania,przetoposługujących
siębądźdefinicjamiregulacyjnymi,bądźprojektowymi.
WsłownikuWitoldaCienkowskiegoczasownik„prowokować”objaśnianyjest
dwojako:
1.Zaczepiać,drażnić,wyzywać,pobudzaćdoczegoś;2.Zaczynać,wywoływać
1
.
Topierwszeznaczeniejestnajbardziejwyraziste(akcentnaagresywnośćoddzia-
ływanianazywanegoprowokowaniem,doczegoodnosisięrównieżdwuznacznycza-
sownik„wyzywać”).Dopieronadalszymplaniepojawiająsięaspektywolneodtego
kryterium(pobudzanie,inicjowanieczegoś,wywoływanie).
Podobnądefinicjęznajdujemywkomputerowymsłownikujęzykapolskiego:
podżegaćdoczegośwukrytychzamiarach,staraćsięwywołaćukogośokreślonąreakcję;
pobudzaćdookreślonychdziałańnakorzyśćprowokatora;wyzywać
2
Neutralne,opisoweznaczeniematujedynieczłonśrodkowy(„wywołaćokre-
ślonąreakcję”),oileczytelniksamzałoży,żewywołaćokreślonąreakcjęmożnarów-
nieżwzamiarachjawnychinieegoistycznych.Tapersaldonegatywnasupozycjapod-
kreślonajestprzezkolejnośćprzykładów,jakimiautorhasłaopatrzyłdefinicję:Prowo-
kowaćawantury,zamieszki.Prowokowaćkogośdowystąpieniaprzeciwczemuś.Prowokowaćdo
działania,dodyskusji,domówieniaoczymś.Dopierotentrzeciprzykładpozbawionyjest
treścidestrukcyjnej(jakpierwszy)czychoćbykonfrontacyjnej(jakdrugi);choćtako-
lejnośćprzykładówmożenaszasugerować,iżten,ktoprowokuje(aniepoprostuza-
prasza,nawołujelubzachęca)dodyskusji,takżeszukazwady,anieporozumienia,
współdziałanialubpozytywnejalternatywydlakogoś,czegoś.
Zwiększymdystansemdostereotypówiuprzedzeńtowarzyszącychsłowom
„prowokować”i„prowokacja”,azatoznastawieniemanalitycznym,sformułowałkry-
teriadefinicyjneautorponiższegohasła:
1.Jeśliktośprowokujenasdozachowań,którychnormalnienieokazujemy,lubjeśliprowo-
kujetakiezachowania,tostarasięjewywołać,np.celowodenerwującnaslubniezgadzając
sięznami.Podejrzewała,żeonkłamie,żeprowokujedoczegoś,czegonieumiałaprzewi-
dzieć...Przestańmnieprowokować...Swympowolnym,niezdarnymzachowaniemażprowo-
kowałbaty.
2.Jeślicoślubktośprowokujenasdojakichśzachowań,zwłaszczatakich,którychnormalnie
nieokazujemy,albojeśliprowokujetakiezachowania,tojewywołuje.Tekstyteprowokujączy-
telnikadorozmyślań...Zpowoduroztargnieniauchodziłwśródprzyjaciółzapostaćpółkomicz-
ną,awkażdymrazieprowokującądożartów...Sposóbbycia,mającyświadczyć,żemanade
mnąprzewagę,prowokował,żebydaćgrubianinowiodprawę...wypowiedŹprowokującaniepo-
kojespołeczne
3
.
1
W.Cienkowski,Praktycznysłownikwyrazówbliskoznacznych,Warszawa1993,s.197.
2
SłownikjęzykapolskiegoPWN,tom2,L–P
,hasłoprowokować.
3
M.Bańko(red.),Słownikjęzykapolskiego,t.4,Warszawa2007,s.222–223.
