Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.Wprowadzenie
2
ijakościleku,oddawałasiędrobiazgowymstudiombo-
tanicznymiulegałaobsesjiwskazywaniagatunkurośliny,
zjakiejówsurowiecpochodził.Jeśliuświadomimysobie,
żebotanikęuprawiaćbyłowfarmacjioniebołatwiejniż
poszukiwaćsubstancjiodpowiedzialnychzadziałaniefar-
makologiczne,ukrytychwsurowculeczniczym,aprzede
wszystkim,żewswychpoczątkachfarmacjanieużywa-
łażadnychmetodanalizychemicznej(boichdopołowy
XIXw.nieposiadała),ajedynymzrozumiałymjęzykiem
naukowymbyłtylkoopisbotanicznyifarmakologiczny,
ztychdwóchzaśtylkojęzykbotanicznybyłprecyzyjny
iweryfikowalny,bodotyczyłwidocznychiobiektyw-
nychcechroślin-tozrozumiemy,jakodpowiedzialną
naukąstawałasiębotanikafarmaceutyczna.Przysłowio-
wauczciwośćfarmaceuty,niezbędna,gdyżnieumiano
sprawdzićskładugotowegoleku,nanicbysięzdała,gdy-
bydysponowałonsurowcemroślinnympochodzącymod
nietegogatunku,któryleczy.Nanicbysięwówczaszdało
idawkowanie,jakiezaordynowałlekarz.
Właśnietuupatrujęźródładrobiazgowychaszero-
kichbadańprzyrody,obejmującychetnofarmację,bio-
geografięroślin,ichtaksonomię,uprawę,składchemicz-
ny,anatomięorazchemizmifarmakologięsubstancji
czynnych,bywymienićtezajęciaikompetencjechrono-
logicznie,takjaksięwdziejachfarmacjipojawiały.
Farmacjazatemdążyładozidentyfikowaniagatunków
macierzystychroślinizwierzątleczniczych(zob.rozdz.10)
oraz,stopniowo,zawartychwnichsubstancjiczynnych
wmiaręichpoznawaniairozumieniaichwłasności.Far-
maceuciocenialitożsamość,jakośćioryginalnośćsurow-
caleczniczego,oczyszczaligo,wykrywalijegofałszerstwa,
znajdującesięwnimdomieszkiizanieczyszczenianapod-
stawieobserwacjimorfologicznych,organoleptycznych,
próbfizycznych,jakościowejanalizychemicznej,awraz
zrozwojemmikroskopiinapodstawiebudowytkanek.
Troszczylisięteżsamiozaopatrzenieapteki,zbierając
iuprawiającroślinyorazutrzymująckontaktyhandlo-
wezdostawcami,którychrzetelnośćiuczciwośćmusieli
samiocenić.Odróżnialitrucizny,lekiipokarmy,znali
orazklasyfikowalidziałaniaszkodliwe,atakżeantidota.
Powoływanibylinarzeczoznawcówwzakresietoksyko-
logiisądowo-lekarskiej,towaroznawstwaijakościżyw-
ności.Posiadaliwiedzęzzakresuoperacjirecepturowych,
najeżonychwyjątkamiiobarczonychryzykiembłędów
niemożliwych,wwypadkuroztargnienia,dowykrycia.
Jednocześnie,miewaliwrękachsilnetruciznyalbosu-
rowcerzadkieawartemajątek,stającsięwładcamiżycia
iportfela.Byliwięcpraktykamibotaniki,anatomiiroślin
orazreceptury,rozumianejjakosztukapostępowania
zsurowcemleczniczymwaptecewceluwytworzenialeku.
Byliteżchemikami,gdyżdysponowalipowiększającąsię
stopniowowiedząoreakcjachcharakterystycznychsurow-
cówitkanekroślinnych,atakżeonaturzeposzczególnych
grupmetabolitówznajdującychsięwroślinachorazoich
lokalizacjiwichtkankachiskomplikowanejsztuceich
wydobywaniastamtąd.Niegorzejznalisurowcezwierzęce
ichemiczneorazreagentyrecepturowe.Wreszcieumieli
sięzręcznieposługiwaćlaboratoryjnymźródłemciepła,ja-
kimbyłpiec;niewłaściweużycieciepłamusiałowyrządzać
stratysurowcówipreparatów,aprzecieżaparatówdopo-
miarustosowanegociepłaprzezsetkilatnieznano.Nauka
operowaniaciepłemszerzyłasięchybatylkoustnie.
Jedynymmotoremrozwojutejskomplikowanejiwie-
lodyscyplinarnejwiedzyorazdoskonaleniaumiejętności
jejstosowaniabyłatroskaozdrowieiżyciepacjenta.
Bylekspełniłwiązaneznimnadzieje,farmaceuta
troszczyłsięoniegowaptecenawszystkichetapachpro-
dukcji:odpozyskaniaskładników,poprzezodpowiednie
sposobyprzerobu,przechowywania,ażpometodydziele-
nianadawkiiekspediowaniagotowychlekówdorąkpa-
cjentaczylekarza.Dodajmydotegoograniczonątrwałość
surowcówroślinnych,koniecznośćwytworzeniaopako-
waniaekspediowanegolekuiproblemniedostosowania
pomieszczeńdoprzechowywaniazapasówwodpowied-
nichwarunkach,atakżedawnybrakjałowości.
Farmacjawypracowałaprzezstuleciałacińskąter-
minologię8inomenklaturę9precyzyjnieodnoszącąsię
8Terminologia-systempojęć(łac.terminus)nazywa-
jącychprzedmioty,cechy,zjawiska,procesy,któreinteresujądaną
dziedzinęnauki.Terminologiabotanicznasłużydoopisurośliny
(np.kwiat,cierń;piłkowany,omszony,oliwkowozielony);farmako-
gnostycznaużywatamtejoraznazywacechyrozpoznawczesurow-
caleczniczego(np.rafd,druza;podwinięty,połyskujący,cierpki;
wproszku,opiłkach).
9Nomenklatura-zestawalbosystemnazw(łac.nomen)
tworzonychwedleokreślonychregułiprzeznaczonychdonazywa-
niaindywidualnychbytówwtensposób,abyodróżniaćjeodsiebie.
Nomenklaturąjestnp.zestawnazwgatunkowychrośliniichwyż-
szychskupień(np.różadzika,rodzinaróżowate),atakżenazew-
